The Purports of Intellectual Education in the Epistemological Geometry of Abu Hamed Ghazali and Sadr al-Mutallah

Document Type : Original Article

Authors

1 PH.D Candidate in the Islamic Educational and Traning Philosophy, Self-governing Pardis Branch, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.

2 Full Professor, Department of the Islamic Educational and Traning Philosophy, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.

3 Associate Professor, Department of the Islamic Educational and Traning Philosophy, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.

Abstract

The purpose of the present study is a comparative analysis of epistemological foundations based on the views of al-Ghazali and Mulla Sadra and the deduction of its models in the field of rational education with emphasis on its educational goals, principles and methods. The findings suggested that both scholars first consider the possibility of acquiring knowledge of the facts of the universe available to all human beings. According to these principles, the modules of rational education can be extracted in the form of educational goals, principles and methods. Some of the goals from al-Ghazali's perspective are: Transition from rational knowledge to revelation knowledge and ... Some principles are: Revelation, relying on scientific evidence, etc. Some of the educational methods include: learning, modeling .... Some of the goals of Mulla Sadra's view are: trying to ascend the soul to the realm of intellect, transforming from the real to the realm of science ... and some of the principles of intellectual education are: thinking and reasoning, perfectionism, and so on. Some of the educational methods include: being existential, relying on intuition and avoiding pure empiricism, paying attention to different methodologies of scientific studies, and relying on core concepts- courses.

Keywords


ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1370)، منطق و معرفت در نظر غزالی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1386)، الاشارات و التنبیهات، ترجمه : حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
اسمیت، فیلیپ جی (1390)، فلسفه آموزش‌وپرورش، ترجمه: سعید بهشتی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی(شرکت به نشر).
امیدی، زینب (1388)، بررسی تطبیقی و تحلیلی آموزه های تربیتی سه اندیشمند مسلمان امام محمد غزالی، خواجه نصیرالدین طوسی و استاد شهید مطهری، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
انتظام، سید محمد (1378)، ابتکارات فلسفی صدرالمتالهین، نشریه خردنامه، ش 16.
اوزمن، هوارد.ا؛ کراور، سموئل.ام (1379)، مبانی فلسفی تعلیم‌وتربیت، ترجمه: گروه علوم تربیتی، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ایمانی، محسن (1378)، تربیت عقلانی، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
آقازاده، احمد (1377)، تاریخ تحول دانش آموزش‌وپرورش تطبیقی و بین‌الملل، تهران: انتشارات افراسیاب.
باقری، خسرو (1387)، درآمدی بر فلسفه ی تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران، تهران: علمی و فرهنگی.
باقری، خسرو (1389)، درآمدی بر فلسفه‌ی تعلیم‌وتربیت جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
باقری، خسرو (1395)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: انتشارات مدرسه.
بختیار نصرآبادی، حسن علی؛ نوروزی، رضا علی؛ رحمان پور، محمد (1386)، درآمدی بر تعلیم‌وتربیت و مبانی آن از دیدگاه غزالی، مجله تربیت اسلامی، س 2، ش 4.
بختیار نصرآبادی، حسن علی؛ نوروزی، رضا علی؛ رحمان پور، محمد (1386)، درآمدی بر تعلیم‌وتربیت و مبانی آن از دیدگاه غزالی، مجله تربیت اسلامی، س 2، ش 4.
بدوی، عبدالرحمن (1974)، المثل العقلیه الافلاطونیه، بیروت: انتشارات دار القلم.
بهار نژاد، زکریا (1385)، مقایسه شک امام محمد غزالی و رنه دکارت، نشریه آینه معرفت، دانشگاه شهید بهشتی، ش: 3-4.
بهشتی، سعید (1379)، روش های تربیت عقلانی در سخنان امام علی (ع)، مجموعه مقالات (همایش تربیت در سیره و کلام امام علی (ع)).
بهشتی، سعید (1386)، زمینه‌ای برای بازشناسی و نقادی فلسفه تعلیم‌وتربیت در جهان غرب، تهران: انتشارات اطلاعات.
بهشتی، سعید (1389)، تأملات فلسفی در تعلیم‌وتربیت، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
بهشتی، سعید (1390)، کاوش‌هایی در فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی بر مبنای شماری از دیدگاه‌های معرفت‌شناختی صدرالمتالهین، فصلنامه اندیشه نوین دینی، ش 26: 143-164.
بهشتی، سعید (1396) ج، نظریه فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه (نظریه حکمت متعالیه تعلیم‌وتربیت)؛ مفهوم‌شناسی و روش‌شناسی، نشریه قبسات، سال 22: 37-71.
بهشتی، سعید؛ رشیدی، شیرین؛ کشاورز، سوسن؛ صالحی، اکبر (1396) الف،   ارائه الگوی نظری تربیت عقلانی جهت نظام آموزش‌وپرورش رسمی و عمومی بر اساس مبانی معرفت‌شناختی قرآن کریم، فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم‌وتربیت اسلامی، س2، ش 2: 7-36.
بهشتی، سعید؛ رشیدی، شیرین؛ کشاورز، سوسن؛ صالحی، اکبر (1396) ب، تحلیل تطبیقی بنیان‌های معرفت‌شناختی بر اساس دیدگاه‌های استاد مطهری و استاد جوادی آملی، دو فصلنامه عقل و دین، موسسه دین‌پژوهی علوی، س9، ش 16.
بهشتی، سعید؛ ملکی، حسن؛ ویسی، غلامرضا (1392)، سیاست‌های حاکم بر اهداف آموزشی در معرفت‌شناسی استاد مطهری و کاربست آن در نظام جمهوری اسلامی ایران، نشریه پژوهش‌های سیاست اسلامی، س 1ش:3: 173-196.
تفکر باری، اعظم (1389)، توانایی عقل در دستیابی به معرفت از دیدگاه غزالی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور.
ثبوت، اکبر (1386)، صدرالمتالهین و نقد تقلید، فصلنامه فلسفی و عرفانی، ش4: 83-89.
جمعی از نویسندگان (1394)، درس‌نامه دوره تربیتی تشکیلاتی خط امام (درس‌نامه اصول و روش‌های تربیت اسلامی)، تهران: سازمان بسیج دانشجویی، معاونت تعلیم‌وتربیت.
جوادی آملی، عبدالله (1382)، رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه، قم: انتشارات اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1392)، معرفت‌شناسی در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
حجازی، احمد (1407)، المطالب العالیه، جلد سوم، بیروت: منشورات الشریف الرضی.
حسن‌زاده آملی، حسن (1369-1379)، شرح منظومه المحقق السبزواری، تهران: نشر ناب.
حسن‌زاده آملی، حسن (1381)، انسان و قرآن، قم: انتشارات قیام.
حسن‌زاده آملی، حسن (1387)، شرح فارسی الاسفار الاربعه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
حسین زاده، محمد (1396)، معرفت‌شناسی، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
حقیقت، لاله؛ صادقیان، فاطمه (1390)، ارتباط وجود‌شناسی ازمنظر صدرالمتالهین، مجله اندیشه دینی دانشگاه شیراز، ش:38 :175-198.
خالق خواه، علی (1393)، رابطه عقل و دین از دیدگاه غزالی و اشارات آن در تربیت دینی بر اساس باورهای ایمان گرایانه غزالی، نشریه پژوهش‌های علم و دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش2، زمستان 1393.
خداویردی پور، محمد (1391)، بررسی نظریه وجود ذهنی در حکمت متعالیه صدرایی و مدلول های تربیتی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه علامه طباطبائی.
خمینی، روح ا.... (1377)، شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
رحمتی، علی (1390)، مطالعه و مقایسه اندیشه های تربیتی برتراند راسل و امام محمد غزالی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور.
رشیدی، شیرین؛ بهشتی، سعید؛ کشاورز، سوسن؛ صالحی، اکبر (1396)  ارائه الگوی نظری تربیت عقلانی جهت نظام آموزش و پرورش رسمی و عمومی بر اساس مبانی معرفت شناختی قرآن کریم، فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، س 2، ش 2، 7-36.
رقوی، جواد؛ عارفی، محمد اسحاق؛ قربانی، علی؛ ندائی،محمدعلی؛ وحیدیان، محمد (1386)، مجموعه مقالات معرفت‌شناسی، گروه پژوهشی فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
زرگر، نرگس (1393)، تقدم فرآیندهای شناختی بر زبان در فلسفه زبان ملاصدرا، نشریه فلسفه، س42، ش2.
زمانی، محسن (1393)، آشنایی با معرفت‌شناسی، تهران: نشر هرمس.
سبزواری، هادی بن مهدی ( 1383)، شرح منظومه حکیم سبزواری، شرح : سید رضی شیرازی، تهران: انتشارات حکمت.
سجادی، سید جعفر (1379)، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سخنور، محمد داود ( 1389)، نقش عقل در معرفت دینی از دیدگاه محمد غزالی و کی یرکگور، قم: مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه .
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی ( 1380)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه‌ی : هانری کربن، تهران: انتشارات علوم انسانی.
شجاری، مرتضی (1387)، تفاوت علم و وجود ذهنی در معرفت‌شناسی ملاصدرا و بررسی نتایج آن، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، شماره 14، (8-32).
شجاعیان، زهرا (1394)، بررسی تطبیقی مبانی معرفت شناختی و انسان شناختی اخلاقی امام غزالی و ملاصدرا، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.
شریعتمداری، علی (1382)، تعلیم و تربیت اسلامی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
شفیعی، عبدالسعید محمد (1386)، تبیین مبانی معرفت شناختی حکمت متعالیه صدرایی و دلالت های تربیتی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه علامه طباطبائی.
شمس‌الدینی، مصطفی (1390)، مبانی معرفت‌شناسی از دیدگاه امام محمد غزالی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران:دانشگاه پیام نور، دانشکده علوم انسانی.
شمشیری، محمدرضا (1395)، اضلاع تربیت در هندسه صدرایی؛ با تأکید بر چهارگانه مراحل، اهداف، اصول و روش‌ها، نشریه خردنامه صدرا، ش86، زمستان 1395
شواخی، علیرضا (1391)، تحلیل مبانی معرفت شناسی صدرایی به منظور ارایه ی چشم انداز تربیت متعالیه، رساله دکترا، دانشگاه اصفهان.
شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم ( 1382)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و مقدمه‌ی سید مصطفی محقق داماد، تهران: انتشارت بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدر المتالهین، محمد بن ابراهیم (1981)، الحکمه المتعالیه، جلد اول و هشتم، بیروت:دارالاحیاء التراث.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1341)، عرشیه، ترجمه و تصحیح: غلامحسین آهنی، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1361) الف، ایقاظ النائمین، تصحیح: محسن مؤیدی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363)، مفاتیح الغیب، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1366) الف، عرفان و عارف نمایان (کسر اصنام الجاهلیه)، ترجمه: محسن بیدار فر، تهران: نشر الزهرا (س).
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1368)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، قم: مکتبه المصطفوی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1371) الف، عرفان و عارف نمایان (کسر اصنام الجاهلیه)، ترجمه: محسن بیدار فر، تهران: نشر الزهرا (س).
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1371) ب، التصور و التصدیق، قم: انتشارات بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1383)، ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیه، ترجمه: جواد مصلح، تهران: انتشارات سروش.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ کوربن، هانری (1381)، مقدمه بر المشاعر صدرالمتالهین شیرازی، مترجم و شارح: عماد الدوله بدیع الملک بن امامقلی، ترجمه: کریم مجتهدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم (1361) ب، العرشیه، تهران: نشر مولی.
طهرانی، سید هاشم (1354)، توضیح المراد، تهران: انتشارات کتابخانه ملی.
عارفی، عباس (1388)، معرفت و گونه‌های یقین، مجله معارف عقلی، س4، ش2.
عبدالکریم سالم، عبدالجلیل (1396)، تاویل نظری و عملی از دیدگاه غزالی، ترجمه: بتول واعظ، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
عبدالکریم، عثمان (1369)، روانشناسی ازنظر غزالی و دانشمندان اسلامی، ترجمه: سید محمدباقر حجتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
علم الهدی،جمیله (1384)، مبانی تربیت اسلامی و برنامه‌ریزی درسی بر اساس فلسفه صدرا، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
علیزاده، عبدالرضا؛ اژدری زاده، حسین؛ کافی، مجید؛ زیر نظر: دکتر محمد توکل (1383)، جامعه‌شناسی معرفت، جستاری در تبیین رابطه «ساخت و کنش اجتماعی» و «معرفت‌های بشری»، قم: نشر موسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه.
غزالی، ابو حامد (1360)، شک و شناخت (المنقذ من الضلال)، ترجمه : صادق آئینه وند، تهران: انتشارات امیرکبیر.
غزالی، ابو حامد محمد (1383)، کیمیای سعادت، مصحح: حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
غزالی، ابو حامد محمد (1406)، احیاء علوم الدین، ج سوم، تصحیح: عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی، بیروت: دارالکتاب العربی.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) الف، مجموعه رسائل الامام غزالی؛ المنقذ من الضلال، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) ب، مجموعه رسائل الامام غزالی، میزان العمل، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) پ، مجموعه رسائل الامام غزالی، مقاصد الفلاسفه، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) ت، مجموعه رسائل الامام غزالی، معارج القدس، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) ث، مجموعه رسائل الامام غزالی، معیار العلم، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) ج، مجموعه رسائل الامام غزالی، منهاج العارفین، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) چ، مجموعه رسائل الامام غزالی، الرساله اللدنیه، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) ح، مجموعه رسائل الامام غزالی، معراج السالکین ، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) خ، مجموعه رسائل الامام غزالی، فاتحه العلوم ، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) د، مجموعه رسائل الامام غزالی، القسطاس المستقیم ، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) ذ، مجموعه رسائل الامام غزالی، المستصفی من علم الاصول ، ج  1، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) ر، مجموعه رسائل الامام غزالی، روضه الطالبین، بیروت: دارالفکر.
غزالی، ابو حامد محمد (1416) ز، مجموعه رسائل الامام غزالی، مشکوه النوار، بیروت: دارالفکر.
غزالى، ابو حامد محمد؛ خوارزمى، مؤید الدین (1386)، ترجمه احیاء علوم الدین، مصحح: حسین خدیو جم، تهران: نشر علمى و فرهنگى .
غفاری قره باغ، احمد (1394)، تبیین ادراک عقلی از دیدگاه حکمت متعالیه. فصلنامه آیین حکمت، ش25 : 90.
فاخوری، حنا؛ خلیل، جر(1381)، تاریخ فلسفه در جهان اسلام، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فروغی، محمدعلی (1344)، سیر حکمت در اروپا، تهران: انتشارات کتاب‌فروشی زوار.
کدخدایی، احمد (1393)، مبانی معرفت شناختی اندیشه های کلامی و عرفانی غزالی، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه خوارزمی.
کردفیروز جایی، یارعلی؛ جعفریان، جواد (1393)، مقایسه علم پیشین الهی از دیدگاه ابن سینا و محقق قونوی، نشریه آیین حکمت، ش 21، 1393.
کوربن، هانری (1361)، تاریخ فلسفه‌ی اسلامی، ترجمه: اسدا... مبشری، تهران: انتشارات امیرکبیر.
گروه نویسندگان (1390)، مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم‌وتربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
گلکار، محمدحسین (1395)، پارادایم شبکه‌ای و مقایسه آن با پارادایم‌های رایج، مشهد: انتشارات موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
محمودی بیات، ملیحه؛ شاکری زواردهی، روح‌الله (1393)، ترابط عقل و ایمان از دیدگاه غزالی و ملاصدرا، مجله فلسفه‌ی دین، ش 4: 691-714.
مرزوقی، رحمت ا...؛ صفری، یحیی (1386)، مبانی و روش های تربیت عقلانی از منظر متون اسلامی، فصلنامه تربیت اسلامی، س3، ش5.
مصباح یزدی، محمدتقی (1364)، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی (1368)، مسئله شناخت، تهران: انتشارات صدرا.
مظاهری، مهدی (1389)، بررسی و تحلیل دیدگاه های معرفت شناسی ملاصدرا و دلالت های تربیتی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
معلمی، حسن (1377)، معرفت‌شناسی در فلسفه اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1428)، الحکمه المتعالیه، جلد سوم، قم: انتشارات طلیعه‌ی نور.
ملکی، حسن (1379)، تربیت عقلانی در نهج البلاغه و دلالت های آموزشی آن، مرکز مطالعات تربیت اسلامی.
ملکی، حسن؛ پورمحمودی، عارف (1394)، تربیت عقلانی از منظر علامه جعفری و پیامدهای تربیتی آن، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، س 23، ش 29.
منفرد، سمیه (1388)، پژوهشی تطبیقی در معرفت شناسی ملاصدرا و ابن عربی با تاکید بر جایگاه عقل، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ایلام.
میر‌باقری، مرتضی؛ صفری کند‌سری، رضا (1387)، ارزش شناخت در فلسفه‌ی ملاصدرا، نشریه ذهن، ش: 34-35.
نجاتی، محمد عثمان (1395)، روان‌شناسی از دیدگاه دانشمندان مسلمان، ترجمه : سعید بهشتی، تهران: انتشارات رشد.
نلر، جی.اف (1383)، آشنایی با فلسفه آموزش‌وپرورش، ترجمه: فریدون بازرگان دیلمقانی، تهران: انتشارات سمت.
وفاییان، محمدحسین (1395)، تبیین "معرفت تشکیکی" بر پایه‌ی وجود انگاری معرفت در حکمت متعالیه، فصلنامه اندیشه‌ی دینی دانشگاه شیراز، ش: 2: 129-144.
Volume 29, Issue 53
Winter Quarterly
February 2022
Pages 165-208
  • Receive Date: 22 February 2020
  • Revise Date: 26 December 2021
  • Accept Date: 13 April 2020
  • Publish Date: 21 January 2022