این مقاله به بررسی آرا و اندیشه‌های فلسفی ـ تربیتی دکتر علی محمد کاردان و نقد آن می‌پردازد. روش این پژوهش، تحلیل اسنادی است و در این جهت تمام منابع و مراجع مرتبط با آرا و اندیشه‌های کاردان مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌ها، که حاصل بررسی پنج سؤال پژوهشی است، نشان می‌دهد که مبنای اصلی اندیشه فلسفی و تربیتی کاردان هستی است. عالم هستی یعنی جهان بیرونی و درونی و شناخت خود و ماسوای خود است. ولی انسان شناسنده و متعلق شناخت (طبیعت و خدا) را نیز شامل می‌شود. غرض از آن نیز در وهله اول حل مشکلات زندگی و تسخیر طبیعت و خودشناسی و سرانجام خداشناسی است و این نکته محوری در آرای تربیتی کاردان نیز نقش اصلی را ایفا می‌کند به‌طوری که وی هدف تربیتی انسان را پرورش همه‌جانبه او دانسته و بر این اساس به اصول فعالیت، رشد، رغبت، تفاوت فردی و اجتماعی و روشهای الگوسازی و حل مسئله معتقد است. بر این اساس حاصل نظام تربیتی کاردان فردی است که با آزاد ساختن خود، سرانجام با رسیدن به قرب یگانه‌ای که همه عالم از اوست به درک حقایق و جستجوی لذّت بزرگ آموختن می‌رسد. اندیشه‌های تربیتی کاردان از چنان جامعیتی برخوردار است که پاسخگوی بسیاری از مسائل تعلیم و تربیت معاصر نیز هست، در بخش پایانی مقاله به نقد اندیشه فلسفی و تربیتی کاردان پرداخته شده است.
بست، جان (1379). روشهای تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری. ترجمه حسن‌پاشا شریفی و نرگس طالقانی. تهران: انتشارات رشد.
حکیمی، محمود (1386). با پیشگامان آزادی: اندیشه‌ها و کوشش‌های فرهنگی و سیاسی حاج میرزاحسن رشدیه تبریزی. تهران: انتشارات قلم.
دبس، موریس (1370). مراحل تربیت. ترجمه محمد علی کاردان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاردان، علی‌محمد (1388). سیر آرای تربیتی در غرب. تهران: سمت.
کاردان، علی‌محمد (1385). تعلیم و تربیت در گفت و گو با علی محمد کاردان. مجله پژوهشگران. ش 6 و 7: 27 ـ 15.
کاردان، علی‌محمد (1384). اصول و قواعد اساسی در تربیت اجتماعی. مجله پژوهشهای تربیت اسلامی. ش 1: 156 ـ 141.
کاردان، علی‌محمد (1381). نوسازی و نوآوری در آموزش و پرورش. امکانات و شرایط آن. مجله نوآوری‌های آموزشی. ش 1: 20 ـ 11.
کاردان، علی‌محمد (1380). گفتگو با علی محمد کاردان. مجله روش‌شناسی علوم انسانی. ش 28: 22-7.
کاردان، علی‌محمد (1379). گزارش یک نشست: سیر تحول تربیت دینی در غرب. مجله پژوهشهای تربیت اسلامی. ش 3: 168 ـ 157.
کاردان، علی‌محمد (1379). نقش آموزش و پرورش در رشد علوم. مجله فرهنگستان علوم. ش 16: 30 ـ 15.
کاردان، علی‌محمد (1378). علوم تربیتی: مطالعات میان رشته‌ای (قسمت دوم) رابطه علوم تربیتی با فلسفه. مجله پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی. ش 5: 36 ـ 31.
کاردان، علی‌محمد (1377). وضع آموزش و پرورش و دانشهای مربوط به آن در پایان قرن بیستم. مجله روانشناسی علوم انسانی. ش 14 و 15: 72- 62.
کاردان، علی‌محمد (1374). اصول تربیتی اجتماعی کودکان دبستانی. مجله تربیت. 28 ـ 24.
کاردان، علی‌محمد (1372). فرهنگ و آموزش و پرورش فرهنگی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. ش 1: 60 ـ 45.
کاردان، علی‌محمد (1368). تعلیم و تربیت. مجله کیهان فرهنگی. ش 62: 7 ـ 1.
کاردان، علی‌محمد (1356). گفت و شنود با معلمان درباره معلمان (هنر معلم انسان پروری است). ماهنامه آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). دوره 47. ش ویژه: 118 ـ 109.
کاردان، علی‌محمد (1356). مقام و سهم معلم در ساخت جامعه ایران. مجله آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). دوره 47. ش 1: 7 ـ 3.
کاردان، علی‌محمد (1339). بحثی درباره اصول آموزش و پرورش. ماهنامه آموزش و پرورش. ش 24: 15 ـ 5.
کاردان، علی‌محمد (1338). ادوار رشد و آموزش و پرورش. ماهنامه آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). ش 21: 25 ـ 18.
قنبری، امید (1385). زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر علی محمد کاردان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
میالاره، گستن (1370). معنی و حدود علوم تربیتی. ترجمه علی محمد کاردان،.تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
میرزا محمدی، محمد‌حسین؛ سبحانی‌نژاد، مهدی؛ سیادت نژاد، خدیجه (1388). بررسی تحلیلی آرا و اندیشه‌های فلسفی ـ تربیتی دکتر محمدباقر هوشیار و مقایسه آن با برخی اندیشه‌های معاصر. مجله دانشور رفتار دانشگاه شاهد. ش 36: 94 ـ 81.
میر لوحی، سیدحسین (1387). فلسفه و اصول تعلیم و تربیت از دیدگاه استاد دکتر علی‌محمد کاردان و دلالتهای آن برای آموزش و پرورش ایران. مجله تعلیم و تربیت. دوره جدید. ش 96: 243 ـ 242.
وزارت آموزش و پرورش (1390). مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران. تهران: وزارت آموزش و پرورش.
Chaplin, C. (2000). corporate presence in education: what is the purpose of education. www.people.uleth.ca
Unesco (2005).The six goal of education for all.www.nnesco.org.
خاری آرانی, مجید, & میرزا محمدی, محمد حسن. (1396). بررسی و نقد اندیشه های فلسفی ـ تربیتی علی محمد کاردان. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی, 25(37), 101-121.
MLA
مجید خاری آرانی; محمد حسن میرزا محمدی. "بررسی و نقد اندیشه های فلسفی ـ تربیتی علی محمد کاردان", پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی, 25, 37, 1396, 101-121.
HARVARD
خاری آرانی, مجید, میرزا محمدی, محمد حسن. (1396). 'بررسی و نقد اندیشه های فلسفی ـ تربیتی علی محمد کاردان', پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی, 25(37), pp. 101-121.
VANCOUVER
خاری آرانی, مجید, میرزا محمدی, محمد حسن. بررسی و نقد اندیشه های فلسفی ـ تربیتی علی محمد کاردان. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی, 1396; 25(37): 101-121.
)
