اصول تربیت توحیدی در دوره کودکی (مرحله سیادت)

قیصری گودرزی, کیومرث; سلحشوری, احمد

اصول تربیت توحیدی در دوره کودکی (مرحله سیادت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه ملایر

² دانشیار گروه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

هدف این پژوهش، بررسی و استخراج اصول تربیت توحیدی در هفت سال نخست زندگی فرد است. در این پژوهش با استفاده از روش‌های توصیفی، تحلیلی و استنتاجی به واکاوی متون اسلامی در رابطه با تربیت توحیدی در هفت سال نخست زندگی که در تعالیم دینی از آن با عنوان «دوره سیادت» نام برده می‌شود، پرداخته شد. ازآنجاکه بنابر اعتقاد بسیاری از روان‌شناسان و علمای تعلیم‌وتربیت، این دوره در بنیان‌گذاری شخصیت فرد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نیز اولین مواجهه فکری و عاطفی انسان با خدا در این مرحله از حیات وی صورت می‌گیرد، پرواضح است که کیفیت این مواجهه و رابطه نخستین و نیز چگونگی گذران این دوره طلایی تربیت، از چه اهمیت اساسی و تأثیر شگرفی در سراسر زندگانی آدمی و جهت‌گیری نهایی او برخوردار خواهد بود. در این پژوهش، با هدف بسترسازی و ایجاد آمادگی روحی و روانی در کودک به‌منظور ایجاد مبنایی برای استقرار و بنیان‌نهادن نگرش توحیدی در مراحل دیگر رشد، تربیت توحیدی در سه بعد شناختی، عاطفی و ارادی (عمل) مورد بررسی قرار گرفت که از مهم‌ترین یافته‌های آن می‌توان به آموزش توحید به‌عنوان اولین آموزش رسمی در اسلام، تصحیح تفکر خام کودکان در رابطه با خدا، معرفی اسماء و صفات خداوند به‌جای تلاش درجهت اثبات وجود خدا، اجتناب از ارائه توضیحات ناقص و گمراه‌کننده، استفاده از زبان و ادبیات متناسب با فهم کودک، تقلید و الگوگیری از والدین، تربیت بر مدار محبت، ترسیم چهره صمیمی و مهربان از خدا در ذهن کودک، پرورش گرایشات ویژه درونی ازجمله کنجکاوی و زیبایی‌شناسی، تناسب فعالیت‌های عملی با امیال و آزادی کودک و به‌کار گیری اصول سهل‌گیری و تکرار در تربیت اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22516972.1397.26.40.1.0

عنوان مقاله [English]

The Principles of Monotheistic Education in Childhood (Lordship Phase)

نویسندگان [English]

Kiomars Gheiysari Goodarzi ¹
Ahmad Salahshoori ²

¹ PhD of the philosophy of education, Malayer University

² Department of the philosophy of education, Allameh Tabatabaei University

چکیده [English]

The purpose of this research is to investigate and identify the principles of monotheistic (Tawhidi) education during the first seven years of life. This descriptive-analytical research follows a deductive method for the study of Islamic texts related to monotheistic education in the first seven years of life, referred to as the “lordship phase” in religious teachings. As this period is regarded as playing a specially significant role in one’s personality according to many psychologists and educationalists, and as it is believed that this period of life receives the first emotional encounter of human with God, it is quite obvious how essential the quality of this happenstance of the first meeting and passing this golden age fundamental importance can be. The effect of this period throughout the entire human life and its ultimate orientation is also very great. Aimed at establishing mental and psychological readiness for the child to found a thoughtful establishment of monotheistic attitude in other stages of development, this research investigated monotheistic education in three dimensions including cognitive, emotional and willful aspects. The most important findings of this research include the following: the possibility of teaching Tawhid as the first formal education in Islam, correcting children's awkward thinking about God, introducing the names and attributes of God instead of trying to prove the existence of God, avoiding the presentation of incomplete and misleading descriptions, the use of appropriate language and literature at children’s levels, imitation from and modeling of parents, compassion orientated education, visualizing merciful face of God in the minds of children, development of particular inner tendencies such as curiosity and aesthetics, fitfulness of practical activities with the desire and freedom of children, and application of the principles of simplification and repetition in the education.

کلیدواژه‌ها [English]

monotheism
monotheistic
childhood
lordship phase

مراجع

قرآن کریم.

آزادمنش، سعید؛ سجادیه، نرگس و باقری، خسرو (1395)، تبیین اهداف و ملاحظات «تربیت» اخلاقی کودک با نظر به مفهوم عاملیت انسان در اندیشه اسلامی، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی تربیت اسلامی، شماره 23: 25 ـ 1.

ایربس یاب (1379)، کلیدهای آموختن به کودکان دربارة خدا، ترجمة مسعود حاجی‌زاده، تهران: انتشارات صابرین.

باقری، خسرو (1388)، نگاهی دوباره به تعلیم‌وتربیت اسلامی، چاپ 19، جلد اول، تهران: انتشارات مدرسه.

ــــــــــــــ (1390)، هویت علم دینی: نگاهی معرفت‌شناسی به نسبت دین با علوم انسانی، تهران: انتشارات سازمان چاپ و انتشارات.

باقری، خسرو؛ سجادیه، نرگس و توسلی، طیبه (1389)، رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم‌وتربیت، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

باهنر، ناصر (1378)، آموزش مفاهیم دینی هنگام با روان‌شناسی رشد، تهران: انتشارات چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات.

پاینده، ابوالقاسم (1384)، نهج‌الفصاحه، اصفهان: انتشارات خاتم‌الانبیا.

پناهیان، علی‌رضا (1390)، انتقال مفاهیم دینی به کودکان، برنامه سمت خدا، سایت بیان معنوی:

http://bayanmanavi.ir/post/259.

تراشیون (1394)، یاددادن مفاهیم دینی به فرزندان در مراحل مختلف سنّی، سایت ثقلین:

http://thaqalain.ir.

جوادی آملی، عبدالله (1383)، توحید در قرآن، قم: انتشارات اسراء.

خادمی، عزت (1368)، درک کودکان دبستانی از مفاهیم دینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.

رحیمیان، محمدحسن و رهبر، محمدتقی (۱۳۸۰)، آیین تزکیه، قم: انتشارات بوستان کتاب قم.

رزاقی، هادی (1379)، تربیت بر مدار توحید، مجموعه مقالات تربیت در سیره و کلام امام علی(ع)، تهران: 182 ـ 164.

شورت، آدموند سی (1387)، روش‌شناسی مطالعات برنامه درسی، ترجمه محمود مهرمحمدی و همکاران، تهران: انتشارات سازمان مطالعات و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.

طباطبایی، علامه محمدحسین (1374)، ترجمه تفسیر المیزان، جلد 12، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

عاملی، شیخ محمدحسن حر (1403ق)، وسائل‌الشیعه، ج 4، بیروت: انتشارات مؤسسه احیاءالتراث.

ــــــــــــــــــــ (1409ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشرعیه، ج 12، قم: انتشارات مؤسسه آل بیت.

ــــــــــــــــــــ (1422ق)، اثبات‌الهداه، ج 1، بیروت: انتشارات مؤسسه الاعلمی.

علم‌الهدی، جمیله (1379)، غایت‌شناسی تربیت علوی، مجموعه مقالات تربیت در سیره و کلام امام علی(ع)، تهران.

ـــــــــــــــــ (1383)، جنسیت در تربیت اسلامی، فصلنامه پژوهش‌های تربیت اسلامی، شماره 8: 92 ـ 59.

فقیهی، علی‌نقی و نجفی، حسن (1392)، عوامل تربیت عاطفی فرزندان در خانواده؛ برگرفته از احادیث، فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال پنجم، شماره 2: 27 ـ 6.

فیض کاشانی، محمد‌بن شاه‌مرتضى (1417الف)،‌ المحجة‌البیضاء، جلد 2، قم: انتشارات مؤسسه نشر اسلامی.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1417ب)‌، المحجة‌البیضاء، جلد 3 ، قم: انتشارات مؤسسه نشر اسلامی.

قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور، جلد 7، تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن.

قیصری، کیومرث (1396)، پایان‌نامه ارائه الگوی تربیت توحیدی براساس آموزه‌های قرآن و ائمه اطهار(ع) در دوره‌های سه‌گانه سنی، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

کلینی، محمدبن‌یعقوب (1387)، الکافی، جلد 1، قم: انتشارات دارالحدیث.

مجلسی، محمدباقر (1403ب)، بحار‌الانوار، ج ‏77، بیروت: انتشارات مؤسسه الوفاء.

ــــــــــــــــــ (1403)، بحار‌الانوار، ج ‏68، بیروت: انتشارات مؤسسه الوفاء.

ــــــــــــــــــ (1403)، بحار‌الانوار، ج ‏93، بیروت: انتشارات مؤسسه الوفاء.

محمدی ری‌شهری، محمد (1375الف)، میزان‌الحکمه، جلد 3، قم: انتشارات مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث.

ـــــــــــــــ (1375ب)، میزان‌الحکمه، جلد 1، قم: انتشارات مؤسسه علمی ـ فرهنگی دار‌الحدیث.

ـــــــــــــــ (1384)، حکمت‌نامه کودک، جلد 1، قم: انتشارات مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث.

ـــــــــــــــ (1385)، نهج‌الذکر، جلد 1، قم: انتشارات مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث.

ـــــــــــــــ (1386الف)، حکمت‌نامه کودک، جلد 1، قم: انتشارات مؤسسه علمی ـ فرهنگی دار‌الحدیث.

ـــــــــــــــ (1386ب)، گزیده حکمت‌نامه پیامبر، جلد 1، قم: انتشارات مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث.

مروجی طبسی، محمدجواد (1383)، حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت(ع)، قم: انتشارات بوستان کتاب قم.

مشایخی، شهاب‌الدین (1381)، اصول تربیت از دیدگاه اسلام، مجله حوزه و دانشگاه، روش‌شناسی علوم انسانی، شماره 32: 68 ـ 50.

مصباح یزدی، محمدتقی (1389)، خدا‌شناسی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

ــــــــــــــ (1394)، فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

مقدسی‌پور، علی (1382)، اصول و روش‌هاى آموزش مفاهیم دینى به کودکان، فصلنامه معرفت، شماره 75: 44 ـ 36.

مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1386الف)، برگزیده تفسیر نمونه، جلد 3، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.

مکارم شیرازی، ناصر (1386ب)، پیام قرآن، جلد 1، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.

ــــــــــــــــــــ (1374)، تفسیر نمونه، جلد 16، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.

مهدی‌زاده، حسین (1381)، کاوشی در ریشه قرآنی واژه تربیت و پیامدهای معنایی‌آن، فصلنامه معرفت، شماره 59، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

نوذری، محمود (1389)، بررسی تحول ایمان به خدا در دوره کودکی، نوجوانی و آغاز جوانی، پایان‌نامه دکتری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

نوروزی، رضاعلی (1388)، زیبایی‌شناسی ازمنظر علامه جعفری و پیامد‌های تربیتی آن، مجله بانوان شیعه، شماره 21: 132 ـ 109.