سیمای فروع دین در محتوای کتاب های درسی فارسی دوره های ابتدایی و متوسطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری مطالعات برنامه درسی دانشگاه علامه طباطبائی

3 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم‌وتربیت دانشگاه شاهد

چکیده

تحقیق حاضر با هدف تحلیل محتوای کتاب­های درسی فارسی دوره­های ابتدایی و متوسطه ازحیث توجه به فروع دین به رو­ش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا انجام شد. جامعه پژوهشی، کتاب­های درسی فارسی دوره­های ابتدایی و متوسطه (پایه­های اول تا دوازدهم) سال تحصیلی 1396 است که باتوجه‌به ماهیت موضوع پژوهش و محدودیت جامعه آماری از نمونه‌گیری صرف‌نظر شد و کل جامعه آماری به‌عنوان نمونه درنظر گرفته شد. ابزار اندازه‌گیری، چک‌لیست تحلیل محتوای محقق‌ساخته مشتمل بر فروع دین بوده که به‌لحاظ روایی، مقبولیت علمی داشته و پایایی آن نیز با استفاده از روش توافق ارزیابان 93/0 محاسبه شد. نتایج پژوهش با استفاده از شاخص‌های آمار توصیفی در فرایند تحلیلی آنتروپی شانون مورد بررسی قرار گرفت. عمده‌ترین یافته‌های پژوهش بیانگر آن بود که کتاب‌های فارسی 411 مرتبه به فروع دین، توجه کرده‌اند که توزیع ضریب اهمیت آن در نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر، تولی و تبری به‌ترتیب 0/148، 0/059، 0/001، 0/001، 0/079، 0/144، 0/151، 0/142، 0/153، 0/123 بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Demonstration of Religious Secondary Principles in the Content of Persian Language Textbooks at Elementary and Secondary Levels

نویسندگان [English]

  • Reza J’afari Harandi 1
  • Hasan Najafi 2
  • Mahmoud Omidi 3
1 Associate professor at the Department of Education, University of Qom
2 Ph.D. candidate of curriculum designing at Allameh Tabatabaei University
3 Ph.D. candidate of philosophy of educational, Shahed University
چکیده [English]

This research is intended to have a content analysis on Persian language textbooks at elementary and secondary schools in terms of paying attention to the secondary principles of religion through descriptive method and content analysis. The research community contains the Persian language textbooks at elementary and secondary schools (grades 1 to 12) in the academic year of 1396. Due to the nature of the research and the limited research community, no sample was selected and the whole statistical community was used as the statistical community.  A checklist was used as the measurement tool to cover the secondary principles of religion. It was validated scientifically, and its reliability was 0.93 according to the agreement of evaluators. The results were analyzed through descriptive statistics indicators of Shannon entropy analytical process. The most important findings of the research indicated that Persian language textbooks contained secondary principles of religion as much as 411 times. The  importance distribution coefficient of the secondary principles of prayer, fasting, khums, zakat, hajj, jihad,  enjoining the good and forbidding the evil, and love and hate turned out to be as much as 0.148, 0.059, 0.001, 0.079, 0.144, 0.155, 0.142, 0.153, and 0.123 respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic knowledge
  • secondary principles
  • Persian language textbooks
  • elementary school
  • secondary school
آذر، عادل (1380)، بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده­ها در تحلیل محتوا، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س). ش 37 و 38: 18 ـ 1.
آرمند، محمد (1384)، بررسی ارزش­ها در کتاب­های درسی دوره ابتدایی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، تهران: دفتر برنامه­ریزی و تالیف کتب درسی.
امین خندقی، مقصود و اسلامیان، زهرا (1397)، علیه برنامه درسی معنوی بشریت‌گرا؛ نقد آرای میلر براساس دیدگاه شهید مطهری، دوفصلنامه تربیت اسلامی، ش 27: 59 ـ 29.
امین خندقی، مقصود؛ سعیدی رضوانی، محمود؛ موحدی محصل طوسی، مرضیه؛ پاک مهر، حمیده و عباسی، هادی (1394)، میزان پاسخگویی برنامه درسی دین و زندگی دوره متوسطه و پیش‌دانشگاهی به نیازهای شناختی دانش‌آموزان، فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی، ش 21: 82 ـ 61.
باهنر، ناصر (1378)، راهنمای آموزش دینی دوره ابتدایی، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران (1391)، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
جعفری­پور، ملیحه (1392)، بررسی فلسفه فروع دین از دیدگاه امام علی(ع)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لرستان.
جعفری ثانی، حسین؛ کرمی، مرتضی و پاک‌مهر، حمیده (1392)، شناسایی الگوی تلفیق برنامه درسی علوم انسانی و فاصله آن با وضعیت موردانتظار دانشجویان، براساس دیدگاه فورگاتی، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، ش 4: 134 ـ 119.
جعفری هرندی، رضا؛ نصر، احمدرضا و میرشاه‌جعفری، ابراهیم (1387)، تحلیل محتوا روشی پرکاربرد در مطالعات علوم اجتماعی، رفتاری و انسانی، باتأکیدبر تحلیل محتوای کتاب­های درسی، فصلنامه روش‌شناسی حوزه و دانشگاه، ش 55: 58 ـ 33.
حافظی، علی‌رضا (1380)، بحث می‌ماند برای جلسه بعد، مجموعه گزیده مقالات همایش بررسی داستان­های دینی، به کوشش شهرام اقبال‌زاده، تهران: دفتر ادبیات داستانی.
دانشنامه مجازی اهل بیت(ع) (1397).                                                                        http://fa.wikishia.net
دیبایی صابر، محسن؛ جعفری ثانی، حسین و آیتی، محسن (1389)، میزان درگیری برنامه درسی فارسی دوره ابتدایی (پایه سوم و چهارم) با مهارت­های سواد خواندن براساس مطالعه بین‌المللی پرلز. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، ش 36: 49 ـ 29.
رام، سمیه؛ مهرمحمدی، محمود؛ صادق‌زاده قمصری، علی‌رضا و طلایی، ابراهیم (1397)، منطق و محتوای برنامه درسی آموزش ارزش خویشتن‌بانی، فصلنامه تعلیم‌وتربیت، ش 133: 74 ـ 53.
رئیس‌دانا، فرخ‌لقا (1374)، تحقیق و بررسی محتوای برنامه درسی ریاضی دوره راهنمایی، فصلنامه تعلیم‌وتربیت، ش 21: 106 ـ 86.
رحمان­پور، محمد و میرشاه‌جعفری، ابراهیم (1395)، آسیب­های تربیت دینی و ارائه راهکارهای مناسب از دیدگاه صاحب‌نظران با رویکرد برنامه­ریزی درسی، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، ش 32: 52 ـ 31.
سلیمانی، محمدرضا؛ عابدینی بلترک، میمنت؛ فقیهی حبیب‌آبادی، حسین و عشوری مهرنجانی، فروزان (1395)، تحلیل محتوای مؤلفه­های دینی در مجلات کودک و نوجوان، دوفصلنامه تربیت اسلامی، ش 23: 19 ـ 7.
شعبانی، زهرا (1384)، بررسی تطبیقی برنامه­های درسی دینی و اخلاقی دوره ابتدایی در ایران و چند کشور جهان، فصلنامه تعلیم‌وتربیت، ش 83: 165 ـ 119.
فتحی واجارگاه، کوروش (1390)، اصول و مفاهیم برنامه­ریزی درسی، تهران: بال.
فرجی، مهدی و کاظمی، عباس (1388)، بررسی وضعیت دینداری در ایران: باتأکیدبر داده­های پیمایش­های سه دهه گذشته، فصلنامه تحقسقات فرهنگی ایران، ش 6: 96 ـ 79.
فرمهینی فراهانی، محسن (1390)، تربیت در نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات آییژ.
قشقایی، طاهره و اترک، حسین (1392)، بررسی و نقد دیدگاه اریک فروم، درباب گرایش انسان به دین، فصلنامه اندیشه دینی، ش 47: 94 ـ 75.
محمدی، مهدی؛ آزاده، فریدون و باب­الحوائجی، فهیمه (1389)، نقش ادبیات در شکل­گیری شخصیت کودکان و نوجوانان باتأکیدبر گرایش­های دینی و اخلاقی، دوفصلنامه تربیت اسلامی، ش 10: 121 ـ 101.
مقام معظم رهبری (1388)، سخنرانی در جمع دانشگاهیان سمنان، 18/08/1385.
معروفی، یحیی و پناهی­توانا، صادق (1393)، جایگاه مؤلفه­های هویت ملی ـ مذهبی در محتوای کتاب­های ادبیات فارسی دوره متوسطه، فصلنامه تعلیم‌وتربیت، ش 120: 104 ـ 83.
موسی‌پور، نعمت‌اله (1382)، تحولات برنامه درسی آموزش دینی دوره ابتدایی، فصلنامه دانش، ش 3: 81 ـ 69.
نجفی، حسن و جلال­زاده، علی (1397)، برنامه درسی؛ راهبردی کارآمد در جامعه­پذیری دینی دانش­آموزان (باتأکیدبر کیفیت عناصر آن)، ماهنامه معرفت، ش 245: 114 ـ 103.
نجفی، حسن؛ سبحانی‌نژاد، مهدی و جعفری هرندی، رضا (1393)، تحلیل جایگاه محورها و عوامل سبک زندگی اسلامی مبتنی‌بر سوره مبارکه حجرات در کتاب­های درسی ادبیات فارسی دوره متوسطه ایران، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، 23: 25 ـ 5.
نوریان، محمد (1389)، تحلیل برنامه درسی دوره ابتدایی ایران، تهران: انتشارات گویش نو.
یارمحمدیان، محمدحسین (1391)، اصول برنامه‌ریزی درسی، تهران: یادواره کتاب.