تربیت اخلاقی متعالیه؛ از عمل اخلاقی تا شهود عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علامه طباطبایی

2 علامه طباطبائی

3 دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقاله حاضر به تبیین چیستی تربیت اخلاقی براساس تفاسیر ملاصدرا می‌پردازد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل محتوا و استنتاج واژه اخلاق در تفاسیر ملاصدرا واکاوی شده و ماهیت تربیت اخلاقی متعالیه بررسی شده است. بررسی‌ها حاکی از شباهت‌هایی میان رویکرد صدرایی و اخلاق فضیلت ارسطویی دارد. لذا برای تبیین چیستی تربیت اخلاقی متعالیه ابتدا به مقایسه دیدگاه ملاصدرا نسبت به اخلاق و دیدگاه فضیلت‌گرا پرداخته شده و به این امر تصریح می‌گردد که اخلاق صدرایی، اخلاق فضیلت‌گرا نبوده و لذا در تربیت اخلاقی نیز رویکرد حکمت متعالیه با تربیت منش فرق دارد. سپس با نگاهی ایجابی به تربیت اخلاقی پرداخته و کوشیده است تا آن را تبیین کند. از نگاه ملاصدرا، تربیت اخلاقی، امری عدمی، مرتبه‌ای و واسطه‌ای است. یعنی به جای ایجاب بیشتر تلاش می‌کند تا با تصفیه قلب و طهارت باطن، فضا را برای تابیدن نور حقیقت و مشاهده آن فراهم سازد. تربیت اخلاقی مراتب و درجاتی دارد که از عمل ظاهری آغاز شده، مانع‌زدایی اخلاقی و گرفتن آرایش اخلاقی مناسب و شهود حق را به دنبال دارد. همچنین علی رغم جایگاه وجودی اخلاق و نقش آن در تعیین هویت انسان، تربیت اخلاقی واسطه‌ای برای دستیابی به مراتب نهایی معرفت و مشاهده حق محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

transcendental moral education, ّFrom moral action to Mystical intuition

نویسندگان [English]

  • sara tusian khalil abad 1
  • saeed beheshti 1
  • seyad sadr oldin sahariati 2
  • Abulfazl Ghaffari 3
1 philosophy of Islamic education Allameh Tabatabeii university Tehran, Iran
2 philosophy of Islamic education Allameh Tabtabaeii university Tehran Iran
3 Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

This article is about nature of moral education based on Sadra’s Works Of Interpretation. The method of research is content analysis and practical syllogism. Research results shows that there is some similarity between Sadra’s approach and virtue ethics, but they are not same and moral education according to these approach is different. Moral education is gradation and intermediary. It means that these theory try to purification conscience and prepare the space to intuition of God. Moral education have some degrees and levels include of action, remove the moral obstacle, appropriate moral form and the intuition of God. Although ethics is existential concept in sadra’s approach, but transcendental mora education is a intermediary to reach to the wisdom and intuition of God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral education
  • transcendental philosophy
  • Sadra’s Works Of Interpretation

عنوان مقاله [العربیة]

التربیه الأخلاقیه المتعالیه؛ من العمل الأخلاقی حتی المشاهده العرفانیه

چکیده [العربیة]

ویوضح هذا المقال ماهیة التربیة الأخلاقیة علی اساس تفاسیر الملاصدرا. فی هذا المقال، و باستخدام أسلوب تحلیل المحتوى و الاستنتاج التدریجی، تم تحلیل کلمة الأخلاق فی تفاسیر الملا صدرا و تم التحقیق فی طبیعة التربیة الأخلاقیة المتعالیة. و لذلک، عند دراسة ماهیه التربیة الأخلاقیة، تظهر الدراسات أوجه التشابه بین منهج صدرا وأخلاق الفضیلة الأرسطیة. لذلک، من أجل شرح ما هی التربیة الأخلاقیة المتعالیة، أولا و قبل کل شیء، یتم إجراء مقارنة بین رؤیة الملاصدرا للأخلاق و النظرة الموجهة نحو الفضیلة، و یتم تصریح أن الأخلاق الصدرایی لیست أخلاقًا موجهة نحو الفضیلة، و بالتالی، فی التربیه الأخلاقیه، نهج الحکمة المتعالیة یختلف مع تربیه النزعه. ثم نظر إلى التربیة الأخلاقیة بنظرة إیجابیة و حاول ان یبینها. من وجهة نظر الملاصدرا، التربیة الأخلاقیة هی أمر عدمی، ذات مرتبه و متوسط. أی أنه بدلًا من أن یطلب المزید، یحاول أن یفسح المجال لاشراق نور الحق و مشاهدته بتنقیة القلب و الطهارة الباطنیه. و للتربیة الأخلاقیة مستویات و درجات تبدأ من العمل الظاهری،و یلیها إزالة العوائق الأخلاقیة، والترتیب الأخلاقی المناسب، و مشاهده الحق. کما أنه على الرغم من المکانة الوجودیة للأخلاق و دورها فی تحدید هویة الإنسان، إلا أن التربیة الأخلاقیة تعتبر وسیطا للوصول إلى المستوى النهائی للمعرفة و مشاهده الحقیقة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • التربیة الأخلاقیة
  • الحکمة المتعالیة
  • تفاسیر الملاصدرا

Smiley face

آهنگری، فرشته (1386). پیشینه و بنیادهای اخلاق در ایران و جهان. اخلاق در علوم و فناوری. 3و4 (2). 11-22
افکاری، فرشته (1393). نقد و بررسی رویکردهای تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی در کتاب‌های درسی بخوانیم، بنویسیم، قرآن، هدیه‌های آسمان، تعلیمات اجتماعی و طراحی الگوی برنامه درسی. پایان‌نامه دکتری. گروه برنامه ریزی درسی. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی
بهشتی، سعید (1393). مختصات حرکت جوهری انسان در حکمت متعالیه و کاربردهای آن در شناسایی اصول حاکم بر تحول آموزش و پرورش. فصلنامه روان شناسی تربیتی، 31 (10). 82-107
بهشتی، سعید (1396). نظریه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه (نظریه حکمت متعالیه تعلیم و تربیت)؛ مفهوم شناسی و روش‌شناسی. قبسات . 83. . 37-72
بیرانوند، فضل الله (1392). تحلیل محتوای کتاب‌های دین و زندگی دوره متوسطه نظری از نظر توجه به رویکردهای تربیت اخلاقی. پایان نامه ارشد. گروه برنامه ریزی درسی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
پورموسوی، جعفر (1394). تبیین تربیت اخلاقی عقل‌محور در اسلام و بررسی کتب دین و زندگی دوره متوسطه براساس آن. پایان‌نامه ارشد. گروه فلسفه تعلیم و تربیت. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس
تبریزی، منصوره (1393). تحلیل محتوای کیفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی. فصلنامه علوم اجتماعی. 64. 105-138
حسنی، محمد  و وجدانی، فاطمه (1395). بررسی و نقد الگوی تربیت اخلاقی در کتابهای آموزش قرآن دوره ابتدایی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. 32. 137-161
حسنی، محمد  و وجدانی، فاطمه (1396). تحلیل محتوای کیفی کتابهای مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی. تربیت اسلامی. 25. صص 29-54
حسنی، محمد (1394). تجارب تربیت اخلاقی کارگزاران نظام تربیت رسمی و عمومی در دوره ابتدایی (دبستان). نوآوری‌های آموزشی. 56. 7-37
حسنی، محمد (1395). بررسی رویکرد تربیت اخلاقی در نظام تربیت رسمی و عمومی ابتدایی. تربیت اسلامی. 22. 1-28
حسنی، محمد؛ چناری، مهین؛ وجدانی، فاطمه؛ سجادیه، نرگس؛ نامی، شمسی؛ سلمان ماهینی، سکینه؛ غلام آزاد، سهیلا؛ بیگدلی، شعله و سرکارآرانی، محمدرضا .(1394). رویکردهای نوین در تربیت اخلاقی. تهران: مدرسه
حسینی شاهرودی، سیدمرتضی و پورافغان، عظیمه. (1394). نسبت کمال عقلانی (اتحاد با عقل فعال) با کمالات اخلاقی از نظر ملاصدرا. حکمت معاصر. 2 (6). 43-58
داودی، محمد؛ بهشتی، محمد و بهشتی، سعید. (1399). درآمدی بر فلسفه‌های تعلیم و تربیت در تمدن اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. تهران: سمت
درامامی، نرگس (1390). تحلیل محتوای کتاب‌های بخوانیم، تعلیمات اجتماعی(مدنی)، هدیه‌های آسمانی و قرآن پایه‌های سوم تا پنجم ابتدایی سال 1388 به منظور بررسی برخی مولفه‌های تربیت اخلاقی. پایان‌نامه ارشد. گروه تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی
دهقان سیمکانی، رحیم. (1393).کاربرد اخلاقی عقل، بررسی نگرش ملاصدرا و قاضی عبدالجبار. قم: ادیان
شورای عالی آموزش و پرورش (1390). مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران
صدرالدین شیرازیملاصدرا (1366). تفسیر القرآن الکریم. تصحیح محمد خواجوی. ج1. قم: بیدار
صدرالدین شیرازی ملاصدرا (1366). تفسیر القرآن الکریم. تصحیح محمد خواجوی. ج3. قم: بیدار
صدرالدین شیرازی ملاصدرا (1366). تفسیر القرآن الکریم. تصحیح محمد خواجوی. ج4. قم: بیدار
صدرالدین شیرازی ملاصدرا (1366). تفسیر القرآن الکریم. تصحیح محمد خواجوی. ج5. قم: بیدار
صدرالدین شیرازیملاصدرا (1366). تفسیر القرآن الکریم. تصحیح محمد خواجوی. ج6. قم: بیدار
صدرالمتألهین شیرازی، ملاصدرا (1368). الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة المتعالیة. ج8. قم: مکتبة المصطفوی
صدرالدین شیرازی ملاصدرا (1387). ترجمه مفاتیح الغیب، کلید رازهای قرآن. ترجمه و تعلیق: خواجوی، محمد. چاپ چهارم. تهران: مولی
صدرالدین شیرازی ملاصدرا (1396). تفسیر سوره یس. مترجم: طاهری، سید صدرالدین. چاپ اول. تهران: بنیاد حکمت اسلامی
صدرالدین شیرازی ملاصدرا (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. ج 9. چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث‏
طوسی، خلیل الرحمان. (1392). درآمدی بر اخلاق فلسفی در حکمت متعالیه. چاپ اول. قم: بوستان کتاب
عبودیت، عبدالرسول. (1394). درآمدی به نظام حکمت صدرائی(جلد سوم): انسان‌شناسی. تهران: سمت؛ قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
لطف‌آبادی، حسین (1384). نقد نظریه‌های رشد اخلاقی پیاژه و کولبرگ و باندورا و ارائه الگویی نو برای پژوهش در رشد اخلاقی دانش‌آموزان. نوآوری‌های آموزشی. 11. 76-104
لطیفی، علی. (1396). مبانی فلسفی علم تربیت اسلامی. چاپ اول. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
لعل صاحبی، طوبی و مسعودی، جهانگیر. (1496). اخلاق وجودی ملاصدرا و پاره‌ای از لوازم آن. آیین حکمت. 31. 187-205
وجدانی، فاطمه؛ ایمانی، محسن و صادق‌زاده قمصری، علیرضا . (1393). چگونگی تحول در نظام رایج تربیت اخلاقی مدارس جهت کاهش شکاف میان معرفت و عمل بر مبنای دیدگاه علامه طباطبایی(ره). پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت. 1 (4). 111-130
دوره 32، شماره 63 - شماره پیاپی 63
تابستان 1403
شهریور 1403
صفحه 31-60
  • تاریخ دریافت: 23 مهر 1401
  • تاریخ بازنگری: 02 تیر 1403
  • تاریخ پذیرش: 14 مرداد 1403
  • تاریخ انتشار: 01 شهریور 1403