تربیت عقلانی با تأکید بر مبانی انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی علامه طباطبایی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشیار گروه فلسفه تعلیم‌وتربیت دانشگاه تهران

چکیده

این مقاله درپی بررسی عقلانیت، تربیت عقلانی و استنتاج اهداف، اصول و روش‌های تربیت عقلانی مبتنی‌بر مبانی انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی علامه طباطبایی است. این پژوهش ازجمله طرح‌های تحقیق کیفی است و داده‌‌ها به شیوه مطالعه تحلیلی ـ اسنادی گردآوری و طبقه‌بندی شده و براساس الگوی بازسازی‌شده فرانکنا توسط باقری و تحلیل شبه‌استعلایی شکل گرفته و مبتنی‌بر الگوی مذکور اقدام به استنتاج دلالت‌های تربیتی درقالب اهداف، اصول و روش نموده است. بدین‌ترتیب، ذیل هدف غاییِ دستیابی به‌مراتبی از قرب الهی، چند هدف واسطی و اصول و روش‌های ناظر بر آنها مطمح‌نظر قرار گرفته که هدایت و پیروی از حق، ضرورت شناخت مظاهر عقلانیت، ضرورت صیانت از سلامت فطرت و ضرورت کاهش زمینه خطا‌های فکری به‌عنوان اهداف واسط؛ ضرورت تعقل صحیح و تفکر انتقادی، ضرورت پذیرش امام به‌عنوان مربیِ آگاه و راه‌شناس، ضرورت تقواگرایی و لزوم کنترل قوه خیال و مبارزه با نفوذ شیطان به‌عنوان اصول؛ و ضرورت استقلال فکری و آشنایی با معیار‌های حق، ضرورت الگوگیری و الگوسازی از امام، اصلاح عادات نکوهیده و ر‌هایی از غفلت و ضرورت کنترل خیال و آشنایی با طریق منطق به‌عنوان روش‌های تربیت عقلانی از آن جمله هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rational Training on the Basis of Anthropological and Epistemological Views of Allameh Tabatabaei

نویسندگان [English]

  • Zeinab Aghaei 1
  • Mohammad Reza Sharafi 2
1 Corresponding author: PhD candidate of the philosophy of Islamic education, Allameh Tabatabaei University
2 Associate professor in the philosophy of education, the University of Tehran
چکیده [English]

This study is aimed at the assessment of rationality, rational training and inference of the goals, principles and methods of rational training on the basis of Allameh Tabatabaei's anthropological and epistemological principles. This is a qualitative research whose data are collected and classified by analytical-documentary method based on the reconstructed model of Frankena model and Quasi- transcendental analysis. Accordingly, the training indicators of the results were proposed as the goals, principles, and methods. Thus, along with the ultimate goal of attaining an adjacent divine approach, the researchers considered several intermediate objectives as well as the principles and methods governing them. The necessity of receiving guidance from righteousness and following it, the necessity of recognition of manifestation of rationality, the necessity of protecting Fitrah, and the necessity of decreasing the possibility of committing wrong things, were selected as the mediating goals. The necessity of correct critical thinking, the necessity of taking Imams as conscious and knowledgeable instructors, the necessity of piety, and the necessity of controlling the imagination, and fighting against the influence of the devil were chosen as the principles. The need for intellectual independence and familiarity with the principles of truth, the need for taking models from Imams, the modification of disgraceful habits, the need for neglecting controlling false imagination, and familiarity with logic were selected as methods of rational training.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rational training
  • anthropology
  • epistemology
  • Allameh Tabatabaei
آزادیان، مصطفی (1385)، آموزه نجات از دیدگاه علامه طباطبایی، قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی.
اخوت، احمدرضا (1394)، ساختار وجودی انسان ازمنظر عقل، چ 1، تهران: نشر قرآن و اهل بیت نبوت.
ایمانی، محسن (1376)، «تبیین معیار‌های برنامه درسی براساس معرفت‌شناسی و ارزش‌شناسی رئالیستی علامه و برودی»، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، رساله دکتری علوم تربیتی.
باقری، خسرو (1387)، درآمدی بر فلسفه تعلیموتربیت ج.ا.ا.: اهداف، مبانی و اصول، ج 1، چ 1، تهران: انتشارت علمی و فرهنگی.
باقری، خسرو (1389)، رویکرد‌ها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم‌وتربیت، چ 1، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
جوادی آملی، عبداله (1387)، تسنیم؛ تفسیرقرآن کریم، ج 3، تنظیم و ویرایش علی اسلامی، چ 4، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبداله (1389)، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج 2، تنظیم و ویرایش علی اسلامی، چ 6، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبداله (1390)، تفسیر موضوعی قرآن: صورت و سیرت در قرآن، ج 14، چ 7، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبداله (1392)، تفسیر موضوعی قرآن: معرفت‌شناسی در قرآن، ج 13، چ 8 ، قم: اسراء.
رسولی محلاتی، سید‌هاشم (1379)، غررالحکم و دررالکلم (موضوعی)، ج 2، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
رهنمایی، سیداحمد (1390)، آراء و اندیشه‌های تربیتی اندیشمندان مسلمان مکتب تربیتی علامه طباطبایی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ساجدی، ابوالفضل و خطیبی، حسین (1392)، «مفهوم تربیت عقلانی در سبک اسلامی تربیت دینی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، (25/4/1392قابل دسترسی در:
http://www.hoviatema.ir/export/print/918?module=news
شاکر، کمال مصطفى (1384)، ترجمه خلاصه تفسیر المیزان، ج 4، چ 3، تهران: اسلام.
شریف‌زاده، بهمن (1382 و 1383)، «مناط ارزش ادراکات ازمنظر شهید مطهری و علامه طباطبایی»، مجله قبسات، (30 و 31): 101 ـ 117.
شریعتى سبزوارى، محمدباقر (1387)، تحریرى بر اصول فلسفه و روش رئالیسم، 3 ج، چ 2، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1417ق.)، المیزان فی تفسیر القرآن الکریم، چ 5، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (1392، قم: انتشارات اسماعیلیان و بیروت: 1393ق.).
طباطبایی، محمدحسین (1350)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: مطبوعات دارالعلم.
طباطبایی، محمدحسین (1362الف)،نهایه الحکمه، ترجمه شیروانی، قم: نشر اسلامی قم: نشر بی‌تا.
طباطبایی، محمدحسین (1361)، تفسیر المیزان، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ج20، تهران: نشر بنیاد علامه.
طباطبایی، محمدحسین (1363) (1372) (1374) (1386)، تفسیرالمیزان، ترجمه موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین (1364الف)،اصول فلسفه و روش رئالیسم، 5 ج، چ 2، تهران: صدرا.
طباطبایی، محمدحسین (1369)، انسان از آغاز تا سرانجام، ترجمه لاریجانی، تهران: الزهراء.
طباطبایی، محمدحسین (1373)، نهایه‌الحکمه،ترجمه تدین، چ 2، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طباطبایی، محمدحسین (1376الف)، ترجمه بدایه‌الحکمه، چ 1، قم.
طباطبایی، محمدحسین (1384)، مباحث علمی در تفسیر المیزان، 3 ج، قم: دفترانتشارات اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین (1385الف)، معنویت و تشیع، گردآوری محمد بدیعی، قم: تشیع.
طباطبایی، محمدحسین (1387)، انسان ازآغاز تا انجام، ترجمه لاریجانی و خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1387ج)، بررسی‌های اسلامی، 3 ج، به کوشش خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1387د)، روابط اجتماعی در اسلام به ضمیمه چند مقاله دیگر، ترجمه حجتی کرمانی و خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1387ز)، نهایت فلسفه، ترجمه تدین و خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین ل(1387ن)، مجموعه رسائل علامه طباطبایی، به کوشش خسروشاهی، 2 ج، قم:  بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1387ی)، رسالت تشیع در دنیای امروز، به کوشش ‌هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1388الف)، بدایه الحکمه، ترجمه شیروانی، 3 ج، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین ل(1388ب)، بررسی‌های اسلامی، 2 ج،  چ 2، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1351)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: مرکز بررسی‌های اسلامی: دفتر نشر اسلامی.
‏‏ طباطبایی، محمدحسین، نقد‌هاى علامه طباطبایى بر علامه مجلسى (حواشى بر بحار‌الانوار) محقق و مصحح: مرتضى رضوى.
قاسمی پوراناری، علی (1390)، «شناخت شناسی در المیزان و استلزامات تربیتی آن»، دانشگاه شهید باهنر کرمان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
کریم‌زاده، رحمت‌اله و اکبریان، رضا (1389)، «بررسی دیدگاه علامه طباطبایی درباب علم»، مطالعات اسلامی: فلسفه و کلام، سال چهل و دوم، (2/85): 195 ـ 220.
مصباح یزدی، محمدتقی (1387)، شرح نهایه‌الحکمه (مصباح)، 2 ج، چ 1، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
مطهرى، مرتضى (1357)، انسان و ایمان، چ 2، تهران: نشرصدرا.
مطهرى، مرتضى (1387)، مجموعه آثار (انسان کامل)، ج 23، قم و تهران: صدرا.
موسوی مقدم، سیدرحمت‌اله و علی‌زمانی، امیرعباس (1390)، «ساحات وجودی انسان از دیدگاه علامه طباطبایی»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی اندیشه نوین دینی، سال 7، (27): 53 ـ 76.
نوروزی، رضاعلی و عابدی، منیره (1391)، «انواع علم ازمنظرعلامه طباطبایی و پیامد‌های آن در قلمرو اهداف و محتوای برنامه درسی»، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی تربیت اسلامی، س 7، (14): 165 ـ 188.
نویسندگان (1381)، مرزبان وحى و خرد: یادنامه علامه طباطبایی، چ 1، قم: بوستان کتاب.
یاوری، محمدجواد (1386)، «آفرینش انسان و مراحل حیات او ازمنظر علامه طباطبایی»، فصلنامه معرفت، سال 16، (121): 25 ـ 42.
دوره 28، شماره 46
فصلنامه بهار
اردیبهشت 1399
صفحه 77-102
  • تاریخ دریافت: 12 خرداد 1397
  • تاریخ بازنگری: 13 آذر 1398
  • تاریخ پذیرش: 17 آذر 1398
  • تاریخ انتشار: 01 اردیبهشت 1399