تبیین مؤلفه‌های رشد اخلاقی برای دانش‌آموزان دوره اول متوسطه در چهارچوب فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی برنامه‌ریزی درسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند ایران

2 نویسنده مسئول: گروه برنامه‌ریزی درسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

3 استادیار، گروه آموزش ابتدایی، دانشگه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

آموزش مفاهیم اخلاقی، در شکل‌گیری هویت و ﺑﻬﺒﻮد ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دانش‌آموزان اهمیت بسیاری دارد. بااین‌‌وجود، مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد ارزش‌های اخلاقی آنچنان‌که باید در وجود آنان نهادینه نشده است و دانش‌آموزان دﭼﺎر ﺑﺤﺮان ﻫﻮﯾﺖ، ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و اﺧﻼق ﺷﺪه‎‌اند. ازاین‌رو، لازم است مؤلفه‌های رشد اخلاقی که بتواند نیازهای آموزش مفاهیم اخلاقی را در آنان برطرف سازد، تبیین شود. لذا هدف از پژوهش حاضر، تبیین مؤلفه‌های رشد اخلاقی برای دانش‌آموزان دوره اول متوسطه، در چهارچوب فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی است. پژوهش حاضر، با روش توصیفی، کتابخانه‌ای و استنادی صورت گرفت. جامعه موردبررسی در این پژوهش، اسناد مکتوب، تجارب جهانی، مبانی نظری و پیشینه‌های موجود در ارتباط با رشد اخلاقی و تعلیم‌وتربیت اسلامی بود و روش نمونه‌گیری به‌صورت هدف‌مند بوده و تا رسیدن به اشباع نظری داده‌ها ادامه یافت. یافته‌ها نشان می‌دهد با بررسی مبانی نظری مربوط به رشد اخلاقی و تعلیم‌وتربیت اسلامی، 388 مؤلفه رشد اخلاقی به‌دست آمد و با تحلیل و ادغام این تعداد مؤلفه، 7 مؤلفه اصلی و 14 مؤلفه فرعی رشد اخلاقی استخراج شد. ازجمله: 1. مؤلفه بازشناسی امور خوب از بد و کشاندن به‌سوی ارزش‌ها شامل مؤلفه‌های انتخاب و تصمیم‌گیری، بایدها و نبایدها و... بود، 2. مؤلفه استدلال‌گرایی و قضاوت درست شامل رسیدن به بینش، ایجاد درک درست و ... بود. 3. مؤلفه شکفتن قابلیت‌ها شامل تعالی وجود، 4. مؤلفه اصول عام و فراگیر شامل اصول اخلاق قراردادی، 5. مؤلفه خودسازی و خودباوری شامل شهودگرایی و...، 6. مؤلفه حکمت عملی شامل رفتارهای انسانی، و 7. مؤلفه قانون‌مداری شامل توجه به قوانین و مقررات بود. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد از میان مؤلفه‌های فرعی به‌دست‌آمده، مهم‌ترین نیاز، افزایش توجه به مؤلفه"‌ اصول اخلاق قراردادی" است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Explanation of the Components of Moral Development of High School First Grade Students in the Framework of the Philosophy of Islamic Education

نویسندگان [English]

  • Azar Abbaszadeh 1
  • Shahram Ranjdoost 2
  • Muhammad Azimi 3
1 Corresponding author: PhD candidate at Islamic Azad University of Marand, Iran.
2 Assistant professor at the Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities, Islamic Azad University of Marand, Iran
3 Assistant professor at the Department of Educational Sciences, Faculty of Psychology and Educational Sciences, University of Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Teaching ethical concepts plays an important role in shaping the identity and communicative skills of students. Nevertheless, Researches show that moral values ​​have not been internalized by the students as much as they are supposed to, and they are facing identity, spiritual, and moral crises. Hence, it seems necessary to explain the components of moral development in which can meet the educational needs of moral concepts. Therefore, this study is intended to explain the components of moral development of first grade high school students in the framework of the philosophy of Islamic education and training. This is a descriptive research following library and documentary methods. The population includes the written documents, global experiences, theoretical foundations and existing literature related to moral development and Islamic education. Purposive sampling method was employed, which continued until the theoretical saturation of data. Having reviewed the theoretical foundations of moral growth and Islamic education, the researchers arrived at 388 components of moral growth, by analyzing and integrating of which 7 main components and 14 sub-components of moral growth were extracted. They included the following: 1. the component of distinguishing good things from evil things and intention towards values ​​included the components of choice and decision-making, do's and don'ts, etc. 2. The component of reasoning and correct judgment included achieving insight, creating correct understanding and so on. 3. The component of flourishing of the capabilities contained the excellence of existence. 4. The component of general and all-encompassing principles contained the contractual principles of ethics. 5. The component of self-development and self-reliance included intuition, etc., 6. The component of practical wisdom included human behavior. 7. The component of lawfulness included paying attention to the rules and regulations. The results also indicated that the most important need from among the sub-components contained increasing attention to the component of "contractual ethical principles".

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral growth
  • first grade of high school
  • students
  • philosophy of education
اردبیلی، فاطمه و بهشتی، سعید (1393)، ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ روﯾﮑﺮد ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ در ﻓﻠﺴﻔﮥ ﺗﻌﻠﯿﻢ‌وﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ (ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﻓﻠﺴﻔﮥ اﺳﻼﻣﯽ)، فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال 6، ش 1: 24 ـ 5. 
امیدی، محمود و فضل‌الهی قمشی، سیف‌اله (1394)، پژوهشی در اصول و روش‌های تربیت اخلاقی کودکان از دیدگاه امام علی و ژان ژاک روسو، فصلنامه علمی ـ ترویجی اخلاق، سال 5، ش : 63  ـ 37.
باقری، خسرو (1395)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: مدرسه.
باهنر، ناصر (1394)، آموزش مفاهیم دینی همگام با روان‌شناسی رشد، تهران: چاپ و نشر بین‌الملل.
بهشتی، سعید (1390)، کاوش‌هایی در فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی برمبنای شماری از دیدگاه‌های معرفت‌شناختی صدرالمتألهین، فصلنامه علمی ـ پژوهشی اندیشه نوین دینی، سال 7، ش 26: 164 ـ 143.
حسنی، محمد (1395)، ﺑﺮرﺳﯽ روﯾﮑﺮد ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ در ﻧﻈﺎم ﺗﺮﺑﯿﺖ رﺳﻤﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ دوره اﺑﺘﺪاﯾﯽ، فصلنامه علمی ـ پژوهشی تربیت اسلامی، سال 11، ش 22: 51 ـ 25.
حسنی، محمد و وجدانی، فاطمه (1396)، تحلیل محتوای کیفی کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی ازمنظر تربیت اخلاقی، فصلنامه علمی ـ پژوهشی تربیت اسلامی، سال 12، ش 25: 54 ـ 29.
خدایار، نصراله (1392)، بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های تربیت اخلاقی در کتاب‌های مطالعات اجتماعی، فارسی و هدیه‌های آسمان پایه ششم ابتدایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی.
رضا خلج‌زاده، مجید (1394)، نقش رشد اخلاقی در حل‌وفصل مشکلات اخلاق حرفه‌ای، فصلنامه آزمایشگاه و تشخیص، ش 27: 39  ـ 33.
زندوانیان، احمد؛ طیبی، راضیه و رسولی، رؤیا (1394)، نظریه رشد ایمانی فاولر به‌عنوان چهارچوبی برای تربیت دینی، فصلنامه ادیان و عرفان، سال 48، ش1: 79  ـ 67.
سلحشوری، احمد و خنکدارطارسی، معصومه (1392)، چالش‌ها و افق‌های نظریه پیچیدگی برای تربیت دینی، فصلنامه راهبرد فرهنگ، ش 24.
سند تحول بنیادین (1390)، ﺗﻬﺮان: ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ آﻣﻮزش‌وﭘﺮورش.
شاملی، عباسعلی؛ ملکی، حسن و کاظمی، حمیدرضا (1390)، برنامه‌درﺳﯽ، اﺑﺰاری ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ، فصلنامه اسلام و پژوهش‌های اسلامی، سال 3، ش 2: 98  ـ 77.
ضیایی مؤید، محمد و شرفی، محمدرضا (1395)، شهودگرایی و استدلال‌گرایی در فلسفه اخلاق و تربیت اخلاقی، فصلنامه  علمی ـ پژوهشی پژوهشنامه اخلاق، سال 9، ش 31: 52 ـ 31.
کریمی، ناهید؛ کاظمی، محمود؛ آقایاری، سکینه و مداح کرانی، سیده‌زهرا (1391)، بررسیفرایندرشداخلاقیاز منظر تحولشناختی، سومین همایش ملی سهروردی، دانشگاه زنجان: 10 ـ 1.
کشاورز، سوسن (1387)، شاخص‌ها و آسیب‌های تربیت دینی، فصلنامه تربیت اسلامی، سال 3، ش6: 122 ـ  93.
ملکی، حسن (1394)، مبانی و اصول تربیت، تهران: آییژ.
مهدوی، محمدصادق و زارعی، امین (1390)، عواملمؤثردرگرایشنوجوانانبهارزش‌هایاخلاقی، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی ایران، سال اول، ش3: 21 ـ 1.
وجدانی فاطمه (1391)، ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﺍﺯﻣﻨﻈﺮ ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ﻭ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺍﻟﮕﻮﻱ ﻧﻈﺮﻱ ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﻜﺎﻑ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻭ ﻋﻤﻞ ﺍﺧﻼﻗﻲ، ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺩﻛﺘﺮﻱ، ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪﺭﺱ.
وجدانی، فاطمه؛ ایمانی نائینی، محسن؛ اکبریان، رضا و صادق‌زاده قمصری، علی‌رضا (1392)، ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ ازﻧﻈﺮ ﻓﺮدی ﯾﺎ ﺟﻤﻌﯽ‌ﺑﻮدن از دﯾﺪﮔﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ، پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، سال 21، ش18: 23 ـ 11.
وجدانی، فاطمه؛ ایمانی  نائینی، محسن و صادق‌زاده قمصری، علی‌رضا (1393)، ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩﻱ ﺳﻪ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺭﺍﻳﺞ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ، فصلنامه پژوهشی علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، سال 2،   ش 2.