طراحی مدل مفهومی" مراحل تربیت مبتنی بر دیدگاه اسلام" و دلالت‌های تربیتی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: عضو هیأت علمی و دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت گروه علوم تربیتی دانشگاه پیام نور

2 استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه پیام نور

3 استاد گروه علوم تربیتی دانشگاه پیام نور

چکیده

هدف این پژوهش شناسایی مدل مفهومی"مراحل تربیت از دیدگاه اسلام" بود. در راستای دستیابی به این هدف یک سوال کلی طراحی شد. این تحقیق از نوع پژوهش­های کیفی است که با استفاده از نظریه­داده بنیاد انجام شده است. شیوه­گردآوری داده­ها با توجه به قلمروی موضوعی تحقیق با جمع­آوری، بررسی و مطالعه آیات و احادیث صورت گرفت. نمونه­گیری به صورت نظری انجام شد. سپس داده­ها در طی سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی تحلیل گردید. مواد و محتوای این پژوهش آیات و احادیثی  بوده که از حیث سند معتبر است. در این مقاله ابتداء مفهوم تربیت و مراحل تربیت تبیین و سپس در پاسخ به هدف تحقیق، طراحی مدل مفهومی مراحل تربیت از دیدگاه اسلام با استفاده از روش داده­بنیاد استخراج شد. یافته­های پژوهش نشان داد که دستیابی به اهداف تربیتی از دیدگاه اسلام در سه هفت سال قابل پیگیری است که هفت سال نخستین بر بازی، رها­سازی و نرمی و ملاطفت به عنوان استراتژی محوری در تعیین اصول و روش­های تربیتی تأکید دارد. همچنین هفت سال دوم علاوبر موارد یاد شده، ادب آموزی، تبعیت، نظارت وهدایت مد نظر قرار گرفته است. شایان ذکر است تمامی موارد پیشین در هفت سال سوم نیز همچنان جاری است، اما، موارد تازه­ای نظیر توجه به توانایی، ملازمت و تکریم و احترام  نیز به عنوان استراتژی تعیین اصول و روش­های تربیتی نیز مورد توجه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Designing the Conceptual Model of "the Stages of Education Based on the Islamic Approach" and Its Educational Implications

نویسندگان [English]

  • Y’aghoob Eslami Mehr 1
  • Zohreh Esmaeili 2
  • Muhammad Reza Sarmadi 3
  • Tayyebeh Safaei 2
1 Faculty member and PhD candidate of philosophy of education, Department of Educational Sciences, Payam Noor University
2 Assistant professor, Department of Educational Sciences, Payam Noor University
3 Professor at the Department of Educational Sciences, Payam Noor University
چکیده [English]

This study is aimed at identifying the conceptual model of "the stages of education from an Islam approach". To achieve this goal, a general question was raised. This is a qualitative research on the basis of grounded theory. In accordance with the subject of ​​the research, data collection was performed by collecting, reviewing and studying verses of the Holy Qur’an and Hadiths. Sampling method was theoretical. The data were then analyzed during three stages of open coding, axial coding, and selective coding. The content of this research includes verses and reliable Hadiths. First, the concept and the stages of training were explained, and then in response to the purpose of the research, the conceptual model of training stages from the Islamic point of view was extracted by the use of grounded theory. The research findings signified that the achievement of educational goals can be traced back in a three seven-year long periods. The first seven years, emphasizing on playing, kindness and softness, as a central strategy in signifying educational principles and methods. The second seven years concentrates on courtesy, fellowship, supervision and guidance along with emphasizing on previous issues. It is obvious that all the previous cases are still valid in the third seven years; however, new points such as attention to ability, commitment, respect and esteem are also concentrated as a strategy for posing the principles and methods of training.

کلیدواژه‌ها [English]

  • training
  • stages of the Islamic education
  • grounded theory
قرآن کریم (1386)، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، چ چهارم، قم: نشر دارالقرآن الکریم.
آقاتهرانی، مرتضی و حیدری کاشانی، محمدباقر (1392)، خانواده و تربیت مهدوی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات کتاب یوسف.
احمدپوری، یونس و احمدپوری، سیدمیثم (1396)، مراحل تربیت  در اسلام از دیدگاه ابن‌سینا، دومین کنگره بین‌المللی روان‌شناسی، علوم تربیتی و رفتاری: تهران.
باقری، خسرو (1382)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، چ هشتم، تهران: انتشارات مدرسه.
باقری، خسرو (1389)، درآمدی بر فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی، ج اول و دوم، چ دوم، تهران: نشرمدرسه.
بهشتی، سعید و افخمی، محمدعلی (1386)، «تبیین مبانی و اصول تربیت اجتماعی در نهج‌البلاغه»، فصلنامه علمی و تخصصی تربیت اسلامی، سال دوم، ش 4، قم : انتشارات حوزه و دانشگاه.
بهشتی، احمد (1385)، اسلام و حقوق کودک، چ پنجم، قم: بوستان کتاب.
پرچم، اعظم و بوجاری، سهیلا (1392)، جایگاه و حقوق فرزند در اسلام، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت  اسلامی، سال بیستم، ش 16: 167 ـ 137.
حسینی‌زاده، سیدعلی (1393)، تربیت فرزند در سیره تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، ج اول، چ12، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خان‌محمدی، هادی و باقری، مصباح‌الهدی (1389)، طراحی مدل مفهومی نظام علمی جمهوری اسلامی مبتنی‌بر اندیشه‌های مقام معظم رهبری، فصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی، سال چهارم، ش اول: 40 ـ 5.
دانایی‌فرد، حسن و مؤمنی، نونا (1387)، تئوری رهبری اثربخش از دیدگاه امام علی(ع) ـ استراتژی داده‌بنیاد متنی، فصلنامه انقلاب اسلامی، سال چهارم، ش 112: 75 ـ 14.
رضایت، غلامحسین و رضایت فاطمه (1394)، روش‌های تربیت کودک تا هفت‌سالگی در اندیشه امام علی(ع)، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، س بیست‌وسوم، ش 27 :76 ـ 55.
سیف، سوسن؛ کدیور، پروین؛ کرمی نوری، رضا و لطف‌آبادی، حسین (1383)، روان‌شناسی رشد 1، چ 10، تهران: انتشارات سمت.
شهریاری نیسیانی، شهناز؛ نوروزی، رضاعلی و نجفی، محمد (1392)، مراحل تعلیم‌وتربیت از دیدگاه ابن‌سینا باتأکیدبر نفس، فصلنامه آینه معرفت، سال دوازدهم، ش 36 : 166 ـ 147.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1390)، تفسیرالمیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج 20 تا 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، حسن‌بن‌فضل (1381 ش)، مکارم‌الاخلاق، ترجمۀ ابراهیم میرباقری، تهران: نشر فراهانی.
عاملی، حر (1367)، وسائل‌الشیعه، ج  20 ، چ ششم، تهران: اسلامیه.
فتحی، زهرا (1393)، آزاداندیشی در تعلیم‌وتربیت اسلامی از دیدگاه شهید مطهری، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، سال بیست‌ویکم، ش 19: 53 ـ 31.
فرزندوحی، جمال و حیدرنژاد، طاهره (1392)، مراحل تربیت از دیدگاه قرآن، سنت و علم روان‌شناسی، فصلنامه تخصصی تفسیر، علوم قرآن و حدیث، سال پنجم، ش 17: 122 ـ 101.
فتاحی، امیر؛ فرامرزی‌نیا، ضرغام و زارعی، حسین (1393)، بررسی تطبیقی مراحل تربیت از دیدگاه آموزه‌های اسلامی و علم روان‌شناسی، کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی، قم.
فاضلی، مهسا (1390)، اصول و مراحل تربیت دینی کودکان باتأکیدبر سخنان و سیره عملی رسول خدا (ص)، مجله معرفت، ش 16: 50 ـ 33.
قائمی، علی (1378)، زمینه تربیت، چ 8، تهران : انتشارات امیری.
قائمی امیری، علی (1387)، حدود آزادی در تربیت، چ 3، تهران: انتشارات انجمن و اولیا و مربیان.
کلینی، ابی‌جعفر محمد‌بن یعقوب‌بن‌اسحاق (1392)، اصول کافی (6 جلدی)، ترجمه آیه‌ا... محمدباقر کمره‌ای: نشر اسوه.
مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالانوار، چ3، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
مرادی، مرتضی (1393)، گذر پارادایمی از پژوهش­های کمی به کیفی در علوم انسانی، مجله رهیافت، ش 57:  116 ـ 93.
مطهری، مرتضی (1385)، تعلیم‌وتربیت در اسلام، تهران : انتشارات صدرا.
مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالانوار، چ3، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
محدث نوری (1408 ق)، مستدرک‌الوسائل، چاپ اول، قم: انتشارات، مؤسسه آل‌البیت(ع).
وجدانی، فاطمه و ایمانی، محسن (1392)، تحلیل مفهوم رشد باتکیه‌بر آیات قرآن کریم، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، س بیستم، ش 16: 35 ـ 11.
یاوری، محمدجواد (1386)، آفرینش انسان و مراحل حیات او ازمنظر علامه طباطبایی، مجله معرفت: ش 121.
دوره 28، شماره 46
فصلنامه بهار
اردیبهشت 1399
صفحه 195-216
  • تاریخ دریافت: 26 مهر 1396
  • تاریخ بازنگری: 26 تیر 1398
  • تاریخ پذیرش: 14 تیر 1398
  • تاریخ انتشار: 01 اردیبهشت 1399