مفهوم شناسی محیط در قرآن کریم و نقش تربیتی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 نویسنده مسئول: استادیار گروه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

3 دانشیار گروه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

هر فرد در محیط­های گوناگونی قرار می­گیرد و تربیت و شخصیت او از این محیط­ها اثر می­پذیرد. ازاین­رو، این پژوهش، به تبیین نقش محیط در تربیت انسان پرداخته است. برای بیان نقش محیط در قرآن، از روش تحلیل محتوای کیفی متن استفاده شده است؛ به­این‌نحو که پس­از مشخص‌کردن واحدهای تحلیل، انواع محیط تقسیم‌بندی شدند و مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفتند. طبق آیات به­دست‌آمده، انواع مختلف محیط در دو مقوله اصلی دنیوی و غیر­دنیوی تقسیم­بندی شدند. محیط دنیوی شامل دو ­مقوله فرعی با عناوین محیط انسانی و محیط غیر­انسانی است. محیط فردی و محیط جمعی شامل خانواده و جامعه، ذیل محیط انسانی و محیط مشهود شامل طبیعت و جغرافیا و محیط نا­مشهود شامل ملائکه و شیطان، ذیل محیط غیر­انسانی ارائه شدند. در این پژوهش، محیط غیردنیوی نیز در دو حیطه­ محیط برزخی و محیط اخروی تبیین شد. محیط فردی، خانواده، جامعه، مشهود و نامشهود می­توانند زمینه­ساز و آسیب­زا باشند؛ اما محیط برزخی و اخروی در این پژوهش، تنها در حیطه­ محیط­‌های زمینه­ساز تربیت معرفی شدند. محیط فردی، محیطی است که فرد هر عملی را نسبت به خود، دیگران و خدا انجام دهد، اثر آن عمل در خودِ او مشخص خواهد شد. در محیط خانواده، پاکی و صالح‌بودن والدین و به­خصوص مادر و سنخیت میان آن دو، از عوامل اثرگذار بر تربیت، در محیط جامعه نیز، قلمروهای مختلف اعم­ از اجتماعی، مذهبی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و روابط انسانی و اثر آنها بر تربیت، تبیین شد. محیط مشهود بیان کرد که هر حیطه از زمین، اثر متفاوتی بر انسان دارد. همچنین ملائکه با یاری‌رساندن به انسان­ها و دفع ضرر و بلاها از آنها و شیطان با وسوسه‌کردن انسان و دعوت او به­سوی بدی و زشتی در تربیت انسان نقش دارند. در نتیجه­ نهایی این بحث، هر محیطی که فرد را به خدا نزدیک­تر کند، برای تربیت، مناسب­تر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Conceptology of Environment in the Holy Qur’an and Its Educational Role

نویسندگان [English]

  • Zahra Askarpour 1
  • Mohammad Najafi 2
  • Reza Ali Nowroozi 3
1 Corresponding author, master of philosophy of Islamic Education, Sirjan, Kerman
2 Assistant professor at the Department of Philosophy of Islamic Education, University of Isfahan
3 Associate professor at the Department of Philosophy of Islamic Education, University of Isfahan
چکیده [English]

People live in various environments and their training and personality are affected by their environments. Hence, this study is intended to explain the role of environment in human training. Qualitative content analysis of the text is used to identify the role of environment in the Holy Qur'an. Having found the units of analysis, environments were divided into different types and were analyzed and interpreted accordingly. Based on the related verses, different types of environments were divided into two main categories, worldly and unworldly. The worldly environment includes two subcategories of human environment and non-human environment. Individual and collective environments, including family and society, were categorized as human environment, and tangible environment, including nature and geography, and intangible environment, including angels and devils, were classified as non-human environment. The non-worldly environment is also explained in terms of two arenas of the purgatorial environment and the hereafter environment. Individual, family, social, visible and intangible environments can be constructive or harmful. But, the purgatory and otherworldly environments are introduced only as paving the way for training. The personal environment refers to the environment wherein a person performs anything relating to himself, others and God, its effects reflect back to himself. In the family environment, the purity and righteousness of parents, especially of mother, and the harmony between them, affect training. In societies, too, different social, religious, economic, cultural, political, and human communication fields, affect training. The observable environment designate that each section of ​​the earth has a specific effect on humans. Furthermore, the angels play role in training human beings by helping them and repelling harms and calamities from them. On the other hand, the devil plays a role in training human beings by tempting them and inviting them to evil. As a final result of this discussion, any environment that draws people closer to God, is more appropriate for training.

کلیدواژه‌ها [English]

  • environment
  • training
  • Qur’an
  • Quranic teachings
قرآن کریم.
آدلر، آلفرد (1379)، شناخت طبیعت انسان، ترجمه طاهره جواهرساز، تهران: انتشارات رشد.
ابن­خلدون، عبدالرحمن (1362)، مقدمه­ ابن­خلدون، ج 1، ترجمه محمد پروین­گنابادی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
باردن، لورنس (1374)، تحلیل محتوا، ترجمه محمد یمنی­دوزی­ سرخابی و ملیحه آشتیانی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
بازرگان، عباس (1391)، مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته (رویکردهای متداول در علوم رفتاری)، تهران: نشر دیدار.
باقری، خسرو (1391)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ج 1، تهران: انتشارات مدرسه.
بستانی، فواد ­افرام (بی­تا)، فرهنگ ابجدی، ترجمه رضا مهیار،  تهران: انتشارات اسلامی.
بهشتی، محمد؛ ابوجعفری، مهدی؛ فقیهی، علی­نقی و اعرافی، علی‌رضا (1391)، آراء دانشمندان مسلمان در تعلیم‌وتربیت و مبانی آن، ج 2، قم،تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
جلیلی، محمد (1389)، مروری تحلیلی بر مفهوم محیط در ادبیات روان‌شناسی محیط؛ ماهیت محیط، منظر، (12): 28 ـ 31.
جوادی­آملی، عبدالله (1393)، تسنیم (تفسیر قرآن کریم)، ج 1، قم: مرکز نشر إسراء.
راغب­اصفهانی، حسین­بن­محمد (بی­تا)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی.
ربانی، رسول و رمضانی، محمد (1385)، بررسی تأثیر محیط بر رفتار فردی و اجتماعی از دیدگاه ابن­خلدون، پژوهشنامه انقلاب اسلامی دانشگاه اصفهان، (13): 53 ـ 72.
روح­الامینی، محمود (1364)، جغرافیای انسانی و مردم­شناسی، رشد آموزش جغرافیا، (1): 26 ـ 28.
سجادی، ­سید­ابراهیم (1378)، شهید مطهری و دیدگاه­های تربیتی قرآن، پژوهش‌های قرآنی، (17 و 18): 74 ـ 117.
شهداد، فرهاد (1368)، محیط و محیط جغرافیایی، رشد آموزش جغرافیا، (18): 28 ـ 33.
عظیمی، محمد­علی (1318)، افکار مونتنی در آموزش­و­پرورش، آموزش­و­پرورش (تعلیم­و­تربیت)، (9): 47 ـ 54.
علوی، سید­جعفر (1385)، روش­های پیامبر ­اعظم (ص) در مدیریت محیط­های اجتماعی، نشریه الهیات و حقوق، (21 و 22): 249 ـ 276.
علوی، حمیدرضا (1388)، بررسی تطبیقی نظریات تربیتی اسلام و ژان­ژاک روسو، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید­باهنر کرمان.
عمید، حسن (1374)، فرهنگ عمید (سه جلدی)، تهران: انتشارات امیر­کبیر.
قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قرشی، سید­علی­اکبر (1371)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب­الإسلامیه.
قرشی، سید­علی­اکبر (1377). تفسیر احسن­الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.
قرشی ­بنایی، علی­اکبر (1412ق)، قاموس قرآن، تهران: دراالکتب­الإسلامیه.
مترجمان  (1360)، ترجمه مجمع­البیان فی­التفسیر القرآن، تهران: انتشارات فراهانی.
مصطفوی، میرزا­حسن (1380)، تفسیر روشن، تهران: مرکز نشر کتاب.
مکارم ­شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب­الإسلامیه.
موسوی­همدانی، سید­محمد­باقر (1374)، ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مؤمنی­راد، اکبر؛ علی­آبادی، خدیجه؛ فردانش، هاشم و مزینی، ناصر (1392)، تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج، اندازه­گیری تربیتی، (14): 187 ـ 222.
مهیار، رضا (بی­تا)، فرهنگ ابجدی عربی ـ فارسی.
دوره 28، شماره 47
فصلنامه تابستان
مرداد 1399
صفحه 33-62
  • تاریخ دریافت: 21 شهریور 1397
  • تاریخ بازنگری: 20 مرداد 1398
  • تاریخ پذیرش: 12 تیر 1398
  • تاریخ انتشار: 01 مرداد 1399