بررسی ابعاد تربیت نرم در آموزه های اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک، پژوهشگر و استاد مدعوّ دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

2 دانش آموخته کارشناسی علوم قرآن و حدیث، دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

3 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

تربیت نرم، نوعی از تربیت است که تأکید آن، بر انتقال ناهشیار یا نیمه­هشیارِ مفاهیم به ذهن متربی با هدف ایجاد تغییر نرم و مانا در اوست. این روش تربیتی ـ که مهم­ترین مزیت آن، مقابله با تهاجم فرهنگی و جنگ نرم است ـ بر دو مبنای بسیار مهم تکیه دارد که عبارتند از: وجود بخش هشیار یا نیمه‌هشیار در ذهن آدمی و تطورپذیری و چندپایانی‌بودن تربیت. جستار پیش رو که از نوع تحقیقات کتابخانه­ای است، روش تربیتی نرم را باتأکیدبر منابع روایی شیعی با روشی توصیفی ـ تحلیلی بررسی کرده است و نتیجه­ای که از این بررسی به‌دست آمده چنین است: پیشوایان اسلام در انتقال مفاهیم موردنظر خود به مخاطبان خویش، از هر سه قسمِ "تربیتِ آمرانه"، "تربیت نرم" و روش تلفیقیِ "آمرانه ـ نرم" استفاده می­کردند و بهره­گیری از روش نرم در سیره آنان، به حوزه خاصی اختصاص نداشته است، بلکه چه در موضوعات اخلاقی، چه عقائدی و چه احکامی از این شیوه استفاده می­کردند؛ گرچه فراوانی استفاده از این روش در گزاره­های احکامی بیش از دو گزاره­ دیگر است. آنان برای تحقق این روش، از هنر و زبان هنری بهره می­بردند که روش­های مختلفی چون: تمثیل، انصراف ذهنی، حرکات نمایشی، تصویرسازی، هدیه­­دادن، عمل­گرایی، اشکال هندسی و... را در خود جای می­دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Appraisal of the Dimensions of Soft Training in the Islamic Teachings

نویسندگان [English]

  • Sayyed Ebrahim Mortazavi 1
  • M’asoumeh Pourasghari 2
  • Mojtaba Ansari Moghaddam 3
1 Corresponding author: PhD in Sciences of Quran and Hadith, University Arak, researcher and visiting professor at the University of Sciences and knowledge of Quran
2 Bachelor of Sciences of Quran and Hadith, Imam Khomeini International University of Qazvin.
3 Master student of the University of Sciences and knowledge of Quran
چکیده [English]

Mild training refers to a type of training that emphasizes on the unconscious or semi-conscious transference of concepts to the mind of the trainees for creating a soft and constant change in them. This method of education, the most important advantage of which is to counter cultural aggression and soft warfare, relies on two very important foundations including the existence of a conscious or semi-conscious section in human mind and the transformability and multiplicity of education. This library research is intended to review soft educational method with emphasis on Shiite narrative sources through a descriptive-analytical approach. The results indicated that Islamic leaders have practiced three types of training which include:  “training by command”, “soft training”, and the combined “command-soft method”.  The soft method was not specific to a certain field; rather, it was practiced in ethical issues, subjects relating to faith, and issues relating to religious instructions. However, the frequency of using this method in religious instructions is higher than others.  They employed art and artistic language for the satisfaction of the study. This included various techniques such as: allegory, mental denial, dramatic actions, illustration, gift-giving, pragmatism, geometric shapes, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • soft training
  • unconscious and semi-conscious mind
  • art and artistic language
  • Islamic teachings
  • soft warfare
قرآن مجید (1383)، ترجمه حسین انصاریان، قم: انتشارات اسوه.
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید‌بن هبۀ‌الله (1404ق)، شرح نهج‌البلاغه، قم: مکتبۀ آیۀ‌الله المرعشی النجفی.
ابن‌حیون مغربی، نعمان‌بن‌محمد (1385ق). دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق: فیضی، آصف،‏ قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‌علی (1379ق)، مناقب آل ابیطالب(ع)، قم: علامه.
ابن‌فهد حلی، احمدبن‌محمد (1407ق)، عدۀ الداعی و نجاح الساعی، تهران: دارالکتب الاسلامی.
ابن‌ماجه، محمد‌بن یزید (بی تا)، سنن ابن‌ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم(1414ق). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابن‌هشام، ابومحمد عبدالملک (1375)، زندگانی محمد(ص)، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، قم: کتابچی.
اسمیت، ادوارد  و همکاران (1388)، زمینه روان‌شناسی هیلگارد، ترجمه حسن رفیعی و محسن ارجمند، تهران: ارجمند.
اعرافی، علی‌رضا (1396)، فقه تربیتی، تحقیق و نگارش: مهدی شکرالهی، قم: مؤسسه اشراق و عرفان.
امامی، اعظم (1391)، تحلیلی بر دیدگاه‌های انقلاب نرم، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
بارون، رابرت؛ بیرن، دان و برنسکامب، نایلا (1388)، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه یوسف کریمی، تهران: روان.
بخاری الجعفی، محمد‌بناسماعیل (بی تا). صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر.
بستانی، محمود (1371)، اسلام و هنر، مترجم: حسین صابری، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
پوک، گرانت و نیوئل، داینا (1392)، مبانی تاریخ هنر، مترجم: مجید پروانه‌پور، تهران: ققنوس.
تمیمی آمدی، عبدالواحد‌بن‌محمد (1410ق)، غررالحکم و دررالکلم، قم: دارالکتاب الاسلامی.
حاجی ده­آبادی، محمدعلی (1395)، درآمدی بر نظام تربیتی اسلام، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص).
حجتی، سیدمحمدباقر (1368)، اسلام و تعلیم‌وتربیت، بی‌جا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حکیمی، محمدرضا ؛ حکیمی، محمد و حکیمی، علی (1380)، الحیاۀ، ترجمه احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حمیری، عبدالله‌بن‌جعفر (1413ق)، قرب‌الاسناد، قم: مؤسسۀ آل‌البیت.
خوش‌خبر، عباس (1390)، رازهای کودک من، تهران: آیدین.
دارمی، عبدالله‌بن‌بهرام (بی‌تا)، سنن الدارمی، دمشق: مطبعۀ الاعتدال.
داوری اردکانی، رضا (1390)، درباره تعلیم‌وتربیت در ایران، تهران: سخن.
داوودی، محمد (1385). نقش معلم در تربیت دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
داوودی، محمد و حسینی‌زاده، سید‌علی(1396)، سیره تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، قم ـ تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سمت.
دهخدا، علی‌اکبر(1377)، لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.
دهنوی، حسین (1393)، روش تحقیق، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
دیلمی، حسن‌بن‌محمد (1412ق)، ارشادالقلوب الیالصواب، قم: الشریف الرضی.
شولتز، دوان (1990م)، نظریه‌های شخصیت، ترجمه یوسف کریمی و همکاران، تهران: ارسباران.
صانعی، سیدمهدی (1375)، پژوهشی در تعلیم‌وتربیت اسلامی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
صدوق (ابن بابویه)، محمد‌بن‌علی(1376)، الامالی، تهران: کتابچی.
ضرابی، عبدالرضا (1388)، مجموعه مقالات تربیتی؛ تربیت دینی، اخلاقی و عاطفی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
طبسی، محمدجواد (1373)، حقوق فرزندان در مکتب اهل‌بیت(علیهم‌السلام)، کتاب آنلاین: ghadeer.org/ Book/443/69251
طبرسی، حسن‌بن‌فضل (1412ق)، مکارم‌الاخلاق، قم: الشریف الرضی.
طوسی، محمد‌بن‌حسن (1414ق)،  الامالی، قم: دارالثقافۀ.
علم‌الهدى، على‌بن‌حسین (1998م)، أمالی المرتضى، محقق: ابراهیم، محمد ابوالفضل‏، قاهره، دارالفکر العربی‏.
عوفی بخاری، سدید‌‎الدین محمد (1371)، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تهران: دانشگاه تهران.
عیاشی، محمد‌بن‌مسعود (1380ق)، التفسیر، محقق: رسولی محلاتی، هاشم، تهران، المطبعة العلمیة.
قائمی‌مقدم، محمد‌رضا (1391)، روش­های تربیتی در قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاهی با همکاری سمت.
قربانی، امیر (1397)، مجموعه مقالات سبک زندگی (جلد 2)، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری دین و معنویت آل یاسین.
قطب، محمد (1375)، روش تربیتی اسلام، ترجمه سیدمحمدمهدی جعفری، شیراز: دانشگاه شیراز.
قمی، علی‌بن‌ابراهیم (1404ق)، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
کرول، نوئل (1393)، نظریه­های معاصر هنر، ترجمه میترا آریا و همکاران، بی‌جا: مدرسه اسلامی هنر.
کلینی، محمد‌بن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
کلینی، محمد‌بن‌یعقوب (1369)، اصول‌الکافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.
مازندرانی، محمدصالح‌بن احمد(1382ق)، شرح الکافی- الاصول و الروضۀ، تهران: المکتبۀ الاسلامیۀ.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نادری، عزت‌الله و سیف نراقی، مریم (1378)، روش‌های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی؛ باتأکیدبر علوم تربیتی، تهران: دفتر تحقیقات و انتشارات بدر.
نکونام، جعفر (1379)، روش تحقیق کتابخانه­ای باتأکیدبر علوم اسلامی، قم: انتشارات اشراق.
هیوود هرست، پل  و استنلی پیترز، ریچارد  (1389)، منطق تربیت؛ تحلیل مفهوم تربیت از نگاه فلسفه تحلیلی، ترجمه فرهاد کریمی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
هیثمی، نورالدین علی‌بن ابی‌بکر(1408ق)، مجمع‌الزوائد و منبع‌الفوائد، بیروت: دارالکتب العلمیۀ.
 یزدی، سیدعباس (1378)، چیستی هنر، تهران: مرکز پژوهش­های اسلامی نهاد، قطران.
دوره 28، شماره 47
فصلنامه تابستان
مرداد 1399
صفحه 183-202
  • تاریخ دریافت: 03 بهمن 1397
  • تاریخ بازنگری: 23 اسفند 1397
  • تاریخ پذیرش: 27 آبان 1398
  • تاریخ انتشار: 01 مرداد 1399