تبیین مبانی، اهداف، اصول و روش‌های تربیت حماسی در شاهنامه فردوسی (برای نظام تعلیم‌وتربیت رسمی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی تهران

2 نویسنده مسئول: دانشیار گروه فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی تهران

3 دانشیار گروه فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی تهران

4 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی تهران

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، تبیین مبانی، اهداف، اصول و روش‌های تربیت حماسی در شاهنامۀ فردوسی (برای نظام تعلیم‌وتربیت رسمی) است. روش این پژوهش ازحیث هدف کاربردی و ازلحاظ رویکرد، کیفی است و ازحیث جمع‌آوری اطلاعات به شیوه‌ تحلیلی و استنباطی نگاشته شده است. جامعۀ پژوهش، شاهنامه فردوسی و آثار وابسته به­آن بوده است. باتوجه‌به ­یافته­های این مقاله، می­توان گفت که تعریف حکیم ابوالقاسم فردوسی از تربیت حماسی، تربیتی است که شجاعت و مبارزه را با عقلانیت و اخلاق‌مندی توأم کرده و عشق به­ وطن و دیگر دوستی را جایگزین خود دوستی می­کند. با این تعریف، می­توان مبانی تربیت حماسی در اندیشه وی را در گزاره‌های زیر خلاصه کرد: «انسان حماسی در شرایط سخت ثابت‌قدم است»؛ «جهاد پایۀ عمل تربیت حماسی است»؛ «نقش رهبر در فرایند تربیت حماسی بارز است»؛ «انسان حماسی در همه حال به­یاد خداست». هدف تربیت حماسی پیش از هر چیز توجه به­ حق و جلب رضایت او بوده و پس از آن می­توان از عدالت‌خواهی و ظلم­ستیزی، شجاعت­پروری، خردورزی نام برد. باتوجه‌به ­این مبانی و اهداف، اصول تربیت حماسی عبارتند از: عزت­مداری، ایثار و ازخودگذشتگی، هدایت و رهبری، خدامحوری. درنهایت از روش­های تربیت حماسی می­توان به­روش سخت­کوشی، اهتمام به­امور هم­نوعان، الگوگیری و توکل و اعتماد به­خداوند اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Principles, Goals, and Methods of Epical Training in Shahnameh of Firdausi (For the Formal Education System)

نویسندگان [English]

  • Mohsen Khoshnamond 1
  • Irandokht Fayyaz 2
  • Ahmad Salahshoori 3
  • Shirzad Tayefi 4
1 PhD candidate in philosophy of Islamic education, Allameh Tabatabaei University, Tehran
2 Corresponding author: associate professor at the Department of the Philosophy of Islamic Education, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabatabaei University, Tehran
3 Associate professor at the Department of the Philosophy of Islamic Education, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabatabaei University, Tehran
4 Associate professor of Persian language and literature, Allameh Tabatabaei University, Tehran
چکیده [English]

This research is mainly intended to explain the principles, goals, and methods of epical training in Shahnameh of Firdausi (for the formal education system). This applied research follows a qualitative method whose data collection is analytical and inferential. The research population includes Shahnameh of Firdausi and related works. The findings of this study indicated that in Hakim Abolghasem Firdausi’s view, epical training can be defined as a combination of courage and fighting through rationality and morality which replaces self-love with love of homeland and love of others. This definition implies that according to Firdausi, the principles of epical training can be summarized in the following statements: "The epical man is steadfast in difficult situations"; "Jihad is the basis of epical training"; "the role of the leader in the process of epical training is quite obvious"; and "an epical person always remembers God." The goal of epical training involves primarily paying attention to righteousness and God’s satisfaction, and then, we can name justice and fighting oppression, courage, and rationality. Accordingly, the principles of epical training contain self-respect, self-sacrifice, guidance and leadership, and God-orientation. Finally, epical training techniques involve hard work, care for others, modeling, and trust in God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahnameh of Firdausi
  • Fundamentals of epical training
  • principles of epical training
  • methods of epical training
  • goals of epical training
قرآن کریم.
نهج­البلاغه شریف رضی، محمد‌بن‌حسن (1379)، ترجمۀ محمد دشتی، قم: انتشارات شاکر.
ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم (1414)، لسان العرب، بیروت: دارالصاد بیروت.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1376)، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: آثار.
اسماعیل­پور، محمدمهدی (1385)، ایثار و عرفان، شیراز: نوید شیراز.
افراسیاب­پور، علی­اکبر (1390)، تعلیم دوستی در شاهنامه فردوسی، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، ش 12، س سوم: 181 ـ 204.
بابایی، محمدباقر (1396)، راهبرد حصار فرهنگی در تقابل با جریان نفوذ ازمنظر قرآن، فصلنامۀ سیاست دفاعی، ش 98، دوره 25: 161 ـ 186.
باقری، خسرو (1383)، نگاهی دوباره به‌ تربیت اسلامی، جلد1،  تهران: مدرسه.
باقری، خسرو (1386)، نگاهی دوباره به‌ تربیت اسلامی، جلد2، تهران: مدرسه
بهشتی، سعید و افخمی اردکانی، محمدعلی (1386)، تبیین مبانی و اصول تربیت اجتماعی در نهج‌البلاغه، دوفصلنامه تربیت اسلامی، ش 4، دوره 2: 39 ـ 7.
جرجانی، علی‌بن‌محمد (1379)، التعریفات، تهران: ناصرخسرو.
جلالی، مریم (1390)، اقتباس منظوم از شاهنامه در متون کودک و نوجوان، نشریه کتاب ماه، ش­ 84، دوره 1: 80 ـ 84.
جمعی از نویسندگان (1392)، گفتارهایی در تربیت حماسی، قم: امام عصر ـ مرکز فرهنگی و تبلیغی آینده‌سازان.
جوادی آملی، عبدالله (1366)، کرامت در قرآن، قم: رجاء.
خلیلی اردلی، وحید (1390)، فردوسی به‌ چه درد نسل امروز ما می­خورد، همایش بین­المللی فردوسی.
دلشاد تهرانی، مصطفی (1379)، منظر مهر: مبانی تربیت در نهج‌البلاغه، تهران: دریا.
دلشاد تهرانی، مصطفی (1387)، روش­های تربیت در نهج­البلاغه، قم: دریا.
دهخدا، علی‌اکبر (1389)، لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.
دیانی، مسعود (1392)، تربیت حماسی؛ چیستی و چرایی، مجلۀ خیمۀ معرفت، ش 14، فروردین و اردیبهشت: 1 ـ 28.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1412)، ترجمه و تحقیق مفرادت الفاظ قران، تهران: مرتضوی.
رجبعلی، اسلام (1385)، بررسی ابعاد عملی و نظری ترویج فرهنگ ایثار و نقش آن در پیشگیری از جرم، با راهنمایی: عادل ساریخانی، دانشگاه قم، مقطع کارشناسی ارشد، حقوق و جزا و جرم‌شناسی.
ریاحی، محمدامین (1382)، فردوسی، تهران: طرح نو.
شکوهی، غلامحسین (1386)، مبانی و اصول آموزش‌وپرورش، مشهد: آستان قدس رضوی.
طبرسی، حسن‌بن‌فضل (1425)، مکارم الاخلاق، تهران: دار الفقه.
عبدوس، محمدتقی و اشتهادی، محمدمهدی (1375)، بیست‌وپنج اصل از اصول اخلاقی امامان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
علامه مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳)، بحارالانوار، مجلدات 5 و 71 و 74، بیروت: مؤسسه الوفاء.
عمید، حسن (1377)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر.
فتحعلی، محمود؛ مصباح، مجتبی و یوسفیان، حسن (1382)، فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی، تهران: مدرسه.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (1410)، کتاب العین، قم: هجرت.
فردوسی، ابوالقاسم (1394)، شاهنامه، به­کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
فلاح، مرتضی (1389)، مبانی آموزش‌وپرورش در شاهنامه، نشریۀ ادب و زبان، ش 25، دوره جدید (پیاپی 25): 213 ـ 242.
کلینی، محمد‌بن‌یعقوب (1365)، الکافی، ترجمۀ سیدجواد مصطفوی، تهران: دارالکتاب اسلامیه.
محمد‌بن‌محمد، مرتضی زبیدی (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
محمدی ری‌شهری، محمد (1377)، میزان‌الحکمه، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، قم: دارالحدیث.
مشایخی، شهاب‌الدین (1381)، اصول تربیت از دیدگاه اسلام، مجلۀ حوزه و دانشگاه، ش 32: 50 ـ 68.
مطهری، مرتضی (1382)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1388)، حماسۀ حسینی، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1389)، مجموعه آثار جلد 25، تهران: صدرا.
مهدیان، محمدجعفر (1385)، مبانی و اصول تعلیم‌وتربیت، تهران: ساوالان.
موسوی، سیدکاظم (1387)، آیین جنگ در شاهنامه فردوسی، تهران: زائر آستانه مقدسه.
موسوی، سیدمهدی (1392)، تربیت حماسی، الگوی تربیت مهدوی، مجلۀ مشرق موعود، ش 26، س هفتم: 91 ـ 114.
نجفی، محمدحسن بن باقر (1368)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران: دارالکتاب الاسلامیه.
نقیب­زاده، میرعبدالحسین (1389)،  نگاهی به‌فلسفه­ آموزش‌وپرورش، تهران: طهوری.
نکوئیان، حبیب (1389)، تبیین آراء تربیتی فردوسی با استناد به ‌شاهنامه، به راهنمایی  بابک شمشیری، دانشگاه شیراز، کارشناسی ارشد رشتۀ فلسفۀ تعلیم‌وتربیت.
نوروزی، خورشید (1386)، تحلیل نوع ادبی سمک عیار، مجلۀ ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، ش 9، س سوم: 135 ـ 159.
Ćurko, Bruno. Feiner, Franz . Gerjolj, Stanko. Juhant, Janez. Kreß, Kerstin. Mazzoni, Valentina. Mortari, Luigina. Pokorny, Svenja. Schlenk, Evelyn. Strahovnik, Vojko.(2018). Ethics and values education Manual for Teachers and Educators. 33 (3), 269–291 
Katz Robert, )1974(. Skills of an Effective Administrator Harvard Business Review, September-OctoberStoner, London; Prenti