معناشناسی تربیت اسلامی مبتنی‌بر متن مقاتل در واقعه عاشورا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تخصصی فلسفه تعلیم‌وتربیت دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 نویسنده مسئول: استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران

3 استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

چکیده

هدف این نوشتار، تبیین معنای تربیت اسلامی در  متن واقعه عاشوراست. پرداختن به این موضوع می‌تواند به غنای گفتمان و الگوی تربیت اسلامی کمک کند. این مطالعه، یک تحقیق بنیادی است که به‌منظور گردآوری داده‌ها از روش اسنادی و فن کتابخانه‌ای بهره برده شده است. مبنای کار، کتب مقاتل نفس‌المهموم، محن‌الابرار، ترجمه لهوف، ابی‌مخنف، قمقام زخار و صمصام بتار و مقتل‌الحسین علیه‌السلام بوده که برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل محتوای متن محور استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق کل عباراتی است که واژه تربیت و مرادفات آن در آنها بوده است و نمونه نیز به‌طور تمام‌شمار ملحوظ شده است. پس از اتمام جستجو در مقاتل یادشده تعداد 75 عبارت حاوی واژگان تربیت و مرادفات آن به‌دست آمد. یافته‌ها نشان داد که مبانی تربیت، اهداف تربیت، عوامل تربیت، موانع تربیت، مصادیق تربیت، اضداد تربیت، محتوای تربیت و کارگزاران تربیت از مفاهیم اصلی قابل‌بهره‌برداری و استنباط و استخراج از متن مقاتل عاشورا مربوط به واژۀ تربیت اسلامی بوده است. بیشترین عامل هم مربوط به خود شخصیت امام حسین(ع) بوده است که از ابعاد گوناگون محور تربیت اسلامی محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Semantics of Islamic Training on the Basis of the “Maghatel” of the Event of Ashura

نویسندگان [English]

  • Maryam Mohammadi 1
  • Roohollah Karimi Khoygani 2
  • Mahdi Mahmoodi 3
1 PhD candidate in the philosophy of education, Islamic Azad University, Science and Research Unit, Tehran, Iran
2 Corresponding author: assistant professor at the Department of Educational Sciences, Amin University of Law Enforcement Sciences, Tehran, Iran
3 Assistant professor at the Department of Educational Sciences, Payam Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of this study is to explain the concept of Islamic training in the context of Ashura. Addressing this issue can help improve the discourse and the model of Islamic education. This is a basic research employing documentary and library methods for collecting data. The content of the study included the following books: “Nafas al-Mahmoom, Mehan al-Abrar, translation of Lohoof, Abi Makhnaf, Ghamgham Zokhar, Samsam Batar, and Maghtal al-Hussein (AS). The text-based content analysis method was used to analyze the data. The statistical population of this research included the entire statements involving training and its synonyms, and the sample was selected by total count. Having reviewed all the content, the researchers found out 75 phrases containing the words of training and its synonyms. The findings revealed that the basic concepts of training, training goals, training factors, training barriers, training examples, training counterparts, training content, and training agents comprise the main concepts that could be derived, inferred and extracted from the texts of Maghatel relating to the concept of Islamic training. The most important factor related to the personality of Imam Hussein (AS), who are considered as the axis of Islamic training from various perspectives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semantics
  • Islamic training
  • Maghatel
  • Ashura
ابراهیم زاده،عیسی (1375)، فلسفه تربیت، تهران: دانشگاه پیام‌نور.
ابن‌طاووس، الهوف علی‌بن‌موسی(664ق). (1380)، ترجمه ابوالحسن میرابوطالبی، قم: دلیل ما.
ابن‌فارس، احمد (1390ق)، ترتیب مقاییس اللغه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ابن‌منظور، ابوقُرّه (1411)، مَیمَر فی اکرام الایقونات، بیروت: دیک، جونیه، چاپ اینیاس.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی(۳۸۱ ه.ق)، (1384)، مقتل‌الحسین علیه‌السلام، تهران: هستی نما.
ابومخنف، لوط‌بن‌یحیی (۱۳۸۰)، مقتل أبی‌مخنف، ترجمه جواد سلیمانی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
اعرافی، علی‌رضا (1395)، کلیات فقه التربیه، ج اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
امامی، محمد (1380)، هدایت و ضلالت ازمنظر قرآن، مشهد: الهیات و حقوق دانشگاه رضوی، س اول، ش 1: 96.
امینی، ابراهیم (1386)، خودسازی، قم: شفق.
بارا، آنتوان (1381)، امام حسین در اندیشه مسیحیت، ترجمه دکتر فرامرز میرزایی و دکتر علی باقر طاهری‌نیا، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
باقری، خسرو (1389)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ج اول، تهران: مدرسه. چ هفدهم.
براون، ادوارد (1369)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه بهرام مقدادی، تهران: مراورید.
بهشتی، سعید (1389)، تأملات فلسفی در تعلیم‌وتربیت، تهران: نشر بین‌الملل.
بهشتی، سعید و افخمی اردکانی، محمدعلی (1388)، تبیین مبانی و اصول تربیت اجتماعی در نهج‌البلاغه، فصلنامه تربیت اسلامی، 2، (3):86.
پورظهیر، علی‌تقی (1368)، برنامه‌ریزی استراتژیک در آموزش‌و‌پرورش، مجله مطالعات مدیریت، 4، (5):116.
جوادی آملی، عبدالله (1397)، شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، قم: اسرا.
جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد (1404ق)، صحاح تاج اللغه و صحاح العربی ، ج 2، بی‌جا.
خمینی، روح‌الله (1371)،‏‏ چهل حدیث‏‏، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چ اول.
دانش، شکرالله (1388)، عاشورا بعثتی دوباره (تحلیل تربیتی و اخلاقی عاشورا)، قم: بنفام.
دهخدا، علی‌اکبر(1345)، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی(1412ق)، مفردات الفاظ قرآن الکریم، بیروت: دار الشامیه.
رضوان‌طلب پشتیری، اردشیر (1392)، بررسی مبانی و آموزه‌های اخلاقی و تربیتی واقعه عاشورا، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
زاهدی، مرتضی (1385)، نظریه تربیتی اسلام، قم: مؤسسه فرهنگی صابره.
زبیدى واسطى، سیدمرتضی (1414ق)، تاج العَروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.
زیبا کلام  مفرد، فاطمه (1387)، بررسی دیدگاه ابن‌سینا درباب تعلیم‌وتربیت، مجله روان‌شناسی و علوم تربیتی، 38 (3): 107.
ساعی‌منش، صمد (1380)، مفهوم آموزش فراگیر، نشریه تعلیم‌وتربیت استثنایی، 1(4): 28.
سیف، علی اکبر (1384)، روان‌شناسی پرورشی نوین ، تهران: دوران.
شریعتمداری، علی (1380)، تعلیم‌وتربیت اسلامی، تهران: امیرکبیر.
شعاری‌نژاد، علی‌اکبر(1386)، فلسفه آموزش‌وپرورش، تهران: امیرکبیر.
شیرانصاری، علی (1384)، ابعاد تربیتی واقعه عاشورا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کتابخانه جامع مرکز علوم اسلامی.
صانعی، ابوذر (1375)، بررسی فقهی قلمرو اجرای تعزیر و تأدیب کودک، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 11(2): 28.
ضیاءآبادی، محمد (1381)، سفیر هدایت، قم: معاونت فرهنگی.
طبری، ابی‌جعفر محمد ( 1385ق)، تاریخ الامم و الملوک، قاهره: مطبعه الاستقامه.
فایضی، علی و آشتیانی، محسن (1375)،  بررسی مبای تربیت و و اخلاق اسلامی، تهران: روحانی.
فراهیدی، الخلیل‌بن‌احمد (1410ق)، العین، بیروت: مؤسسه النشرالاسلامی، چاپ اول.
قائمی مقدم، محمدرضا (1384)، روش‌های تربیتی تذکر در قرآن کریم، فصلنامه تربیت اسلامی 3 (2): 33.
کوک، مایکل (1384)، امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی، ترجمه احمد نمایی، مشهد: آستان قدس.
مجلسى، محمدباقر (1403ق)، بحار الأنوار الجامعۀ لدرر أخبار الأئمۀ الأطهار، ج 26 و 24، قاهره: دار احیاء، چاپ دوم.
محمودی، احمد (1389)، بررسی زیرساخت‌های تربیتی قیام عاشورا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان.
مرتضوی، سیدمحمد (1375)، اصول و روش‌ها در نظام تربیتی اسلام، مشهد: انتشارات گل نشر. ج 1: 1.
مسعودی‌نیا، مهدی (1390)، تأثیرات تربیتی قیام عاشورا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان.
مصباح یزدی، محمدتقی (1386)، در پرتو آذرخش، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی ره ، چاپ اول .
مصطفوی، حسن (1360ق)، التحقیق فی کلمات‌القرآن. تهران: بنگاه ترجمه.
مطهری، مرتضی (1376)، تعلیم‌وتربیت در اسلام، تهران: صدرا.
ملکی، حسن و همکاران (1386)، تربیت حسینی، قم: زمزم هدایت، چ اول.
مهدی‌زاده، حسین (1383)، کاوشی در ریشه قرآنی واژه تربیت و پیامد معنایی آن ، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، چ اول.
مؤمنی‌راد، اکبر؛ علی‌آبادی، خدیجه؛ فرادانش، هاشم و مزینی، مؤمنی (1392)، تحلیل محتوای کیفی در آئین پژوهش؛ ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج، فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی، 14 (4): 44 ـ 63.
میرزاقاجار، فرهاد (۱۳۰۵ ه.ق)، مقتل قمقام زخار و صمصام بتار، بیروت: المکتبة الحیدریه.
هاشمی، سیدحسین (1388)، چیستی و اهداف تربیت، پژوهش‌های قرآنی، 59 (60): 20.
همت بناری، علی (1391)، تعامل فقه و تربیت ، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
یوسفی‌راد، مرتضی(1381)، ‏‏غایت قیام امام حسین(ع)‏، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
Annemarie Schimmel, advisor,-Redemptive Suffering in Islam: A Study of the Devotional Aspects of ‘Ashura’ in TwelverShi’ism1975
Driscoll, K., Pianta, R.C. (2004). Mother’s and father’s perceptions of conflict and closeness in parent- child relationships during early chilhood. Journal of early chilhood and infant psychology, 7, 1-18
Elo S, Kyngas H.(2008) The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing: research methodology.; 62(1): 107-115.
Huitt, W. (2003) A transactional model of the teaching /learning process. Educational psychology interactive. Valdosta, G.A: Valdosta State University Streubert HJ, Carpenter DR. Qualitative Research in Nursing: Advancing the Humanis Streubert, H.J. and Carpenter, D.R. (2011) Qualitative Research in Nursing: Advancing the Humanistic Imperative. Wolters Kluwer, Philadelphia tic.
Smith,P.L.&Ragan,T.J(2004). Instructional desugn. New York:JohnWiley&Sons,Inc
دوره 29، شماره 50
فصلنامه بهار
خرداد 1400
صفحه 83-108
  • تاریخ دریافت: 25 خرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 17 آبان 1399
  • تاریخ پذیرش: 19 آبان 1399
  • تاریخ انتشار: 01 خرداد 1400