زیست‎نامه شهدا و لایه‎های ذهنی مخاطبان: ربایش‎ها، رانش‎ها، رویش‎ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: دانشیار، گروه برنامه‏‎ریزی درسی و مدیر گروه پژوهشی تعلیم‎وتربیت اسلامی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

2 کارشناس ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر کندوکاو لایه‎های ذهنی مخاطبان زیست‎نامه‎های شهدا بوده است و این امر با توجه ‎به اهمیت الگوپذیری از شهدا، زنده نگاه‌داشتن نام و یاد آن‎ها و نقش خاص آن بزرگ‎مردان در پیشبرد اهداف تربیتی، ضرورتی آشکار است. در این پژوهش کاربردی، زیست‌نامۀ سه شهید انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و مدافع حرم، با روش نمونه‎گیریِ کیفی«با حداکثر تنوع»، در بین دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد توزیع گردید و پس از انجام مصاحبه‎های نیمه ساختاریافته، در خصوص کتاب مطالعه شده، تجزیه‎وتحلیل داده‎ها به روش کدگذاری استراوس و کوربین، طی سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی، انجام شد. در طی این پژوهش که با روش پدیدارشناسی صورت پذیرفت، 486 مفهوم کشف گردید که بر اساس معنا، ماهیت، ارتباط و تناسب مفهومی، در قالب 32 مقوله جای گرفت. نتایج نهایی نیز، تحت عنوان هشت مضمون بینشی نگرشی، اعتقادی اخلاقی، فرهنگی اجتماعی و فنی ساختاری، در دو محور ربایشی و رانشی، طبقه‎بندی شد. این عوامل ربایشی و رانشی، عمدتاً ناظر به محتوای زیست‎نامه‎ها و کیفیت عملکرد و پردازش نویسندگان، راویان و سایر دست‎اندرکاران بوده است. همچنین تحلیلی از رویش‎های (آموزه‎های تربیتی) این زیست‎نامه‎ها نیز، در سه بُعد شناختی، عاطفی و عملی، ارائه گردید. نتایج پژوهش صورت گرفته، حاکی از آن است که مطالعه زیست‎نامه‎های یادشده، درمجموع، در اکثر مخاطبان، نوعی ربایش نسبت به این زیست‎نامه‎ها و نیز آرمان‌های شهدا ایجاد نموده و در برخی از آنان نیز، موجب تصمیم‎گیری قاطع و انجام کنش‎های متناسب با آرمان‎های تربیتی یادشده، گردیده است؛ اما در لایه‎های ذهنیِ درصد کمتری از مخاطبان، نوعی رانش نسبت به مطالعه زیست‎نامه‎ها، ایجاد شده است و این امر به‎ویژه در مورد زیست‎نامه‎هایی که، ازلحاظ فنون ساختاری و نگارشی داستان‎نویسی و خاطره‎نویسی قوی نبودند؛ حساسیت لازم را در کیفیت و کمیت محتواها نداشتند و یا سعی غیرمنطقی در قهرمان سازی داشتند، مشهود است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Biography of the Martyrs and the Mental Layers of the Readers: Attractions, Repulsions, Germinations

نویسندگان [English]

  • mahmood saeedy rezvani 1
  • fatemeh gholami 2
1 PH.D In Lesson Planning, Associate Professor, Ferdosi Universty, The Head Board of Research in The Islamic Educational and Training Affairs in the Research Center of The Islamic Studies in Human Sciences, Mashhad, Iran.
2 MA in Instructional Management, Ferdosi Universty, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

The aim of the present study was to explore the mental layers of the readers of the biographies of the martyrs, and this the case is obvious necessary, considering the importance of patternability from the martyrs, keeping alive their names and memories and the special role of those great men in advancing educational goals. In this applied research, by distributing the biographies of the three martyrs of the Islamic Revolution, the imposed war and the defender of the shrine, were distributed among undergraduate students of Ferdowsi University of Mashhad by qualitative sampling method "with maximum diversity" and after conducting semi-structured interviews, about was read the book, data analysis was performed by Strauss and Corbin coding method in three stages of open coding, axial coding and selective coding. During this research , which was carried out by phenomenological method , 486 concepts were discovered, which were placed in 32 categories based on meaning, nature, communication and conceptual appropriateness. The final results were classified under the eight themes Themes of insight-attitudes, ethics-Religious, Socio-cultural and structural-technical, insight into two axes of attractional and repulsional. These attractional, repulsional factors have been mainly related to the content of biographies and the quality of performance and processing of writers, narrators and other stakeholders. An analysis of the growth of these biographies was also presented in three dimensions: cognitive, emotional and practical. The results of the research indicate that the study of the mentioned biographies, in general, in most readers, has created a kind of attraction towards these biographies and also the aspirations of the martyrs, and in some of them, it has led to decisive Intentions and actions in accordance with the mentioned educational ideals. But fewer people, in the minds of the readers, there is a kind of repulsion towards the study of biographies. But in the mental layers, a smaller percentage of the audience is a kind of drift than reading biographies. And this is especially true of biographies that were not strong in terms of the structural and writing techniques of storytelling and memoir writing; It is obvious that they did not have the necessary sensitivity in the quality and quantity of the content or they made an irrational attempt to make a hero.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Biography
  • Martyr
  • Repulsions
  • Attractions
  • Germinations
اعتمادزاده، هدایت‎اﷲ و امیریان، ابراهیم. (1396). بررسی دیدگاه تربیتی شهدای جنگ تحمیلی استان کرمانشاه به استناد وصیت‌نامه آن‌ها. دو فصلنامۀ پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی دانشکده علوم انسانی اسلامی و قدرت نرم دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین علیه‌السلام، سال ششم، شماره چهاردهم، صص 197-235.
افشار، ابراهیم. (1385). سرگذشت نامه‌های ایرانی و اسلامی. دائره‌المعارف کتابداری و اطلاع‎رسانی، ج 2. تهران: کتابخانه ملی ایران. صص ۱۰۵۹-۱۰۶۴.
افشار، ابراهیم. (1385). سرگذشت نامه‌نگاری. دائره‌المعارف کتابداری و اطلاع‎رسانی، ج 2. تهران: کتابخانه ملی ایران، صص ۱۰۵۵-۱۰۵۹.
امیرکانیان، مریم، مهرام، بهروز و سعیدی رضوانی، محمود. (1396). تأثیر مطالعه کتاب‎های معنوی و حماسی بر ارزش‌های اسلامی_ایرانی و رفتار اخلاقی دانش‎آموزان دختر با زمینه انحرافات اخلاقی. راهبرد فرهنگ، شماره سی‎ونهم.
امیری خراسانی، احمد و صدری زاده، نگین. (1397). بررسی تحوّل مخاطب در ادبیّات پایداری کودک‎ونوجوان (بر اساس نظرّیۀ خوانندۀ نهفته از ایدن چمبرز). نشریه ادبیات پایداری، دوره دهم، شماره هجدهم، صص 25-52.
ایروانی، محمدرضا. (1386). نگاهی به خاطره‎نویسی و مقایسه آن با زندگی‎نامه و سفرنامه. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال سوم، شماره هشتم، صص 44-60.
برقی، عیسی. (1389). کاربرد دیدگاه پدیدارشناسی ون منن در مطالعات برنامه درسی. فصلنامه راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، سال سوم، شماره چهارم، صص 137-141.
بهروز، سیده زیبا، طغیانی، اسحاق و هاشمی، سید مرتضی. (1396). تحلیل پدیدارشناسانۀ ادبیّات مقاومت با تکیه بر رمان پل معلّق. نشریه ادبیات پایداری، دوره نهم، شماره هفدهم، صص 23-42.
جلالی، رستم. (1391). نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی. مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، سال اول، شماره چهارم، صص 310-320.
حسام پور، سعید. (1389). بررسی خواننده نهفته در داستان‎های احمد اکبرپور (بر پایه نظریه ایدن چمبرز). مطالعات ادبیات کودک، دوره اول، شماره اول.
حسام پور، سعید، پیرصوفی‎ املشی، زهرا و اسدی، سمانه. (1392). بررسی دو داستان کودک از احمدرضا احمدی بر پایة نظریة خوانندة درون متن. ادب پژوهی گیلان، شماره بیست‎وسوم، صص 97-121.
رشیدی آل هاشم، سید محمدرضا، ابراهیمی، خدایار و نورا، موسی. (1396). نقش ‌یادمان‌های‌ شهدا‌ در‌ ارتقای ‌معنویت‌ در جامعه. دو فصلنامه پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی دانشکده علوم انسانی اسلامی و قدرت نرم دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین(ع)، سال هفتم، شماره پانزدهم، صص 117-152.
رنجبر، هادی؛ حق‎دوست، علی‎اکبر، صلصالی، مهوش، خوشدل، علیرضا، سلیمانی، محمدعلی و بهرامی، نسیم. (1391). نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی: راهنمایی برای شروع. مجله د‌انشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، سال دهم، شماره سوم، صص 238-250.
زارع، الهام، ایران زاده، نعمت‎الله و پیروز، غلامرضا. (1397). عناصر داستانی خاطره نوشته‎های دفاع مقدس با تأکید بر اثر دختر شینا. فصلنامه متن پژوهی ادبی، سال بیست‎ودوم، شماره هفتادوششم، صص 191-214.
سارلی، ناصر قلی، باقری، بهادر، ایشانی، طاهره و علی‏ین، سهیلا. (1397). کارکرد القایی واژگان در کتاب "آن بیست‎وسه نفر". نشریه ادبیات پایداری، دوره دهم، شماره نوزدهم، صص 131-156.
سعیدی رضوانی، محمود و باغگلی، حسین. (1389). نقدی بر روش‎های تربیت دینی (با تأکید بر برنامه درسی پنهان). مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی.
سعیدی رضوانی، محمود، باغگلی، حسین و سنایی پور، علیرضا. (1387). نگرش دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد به مفهوم شهادت، دفاع مقدس، شهادت‌طلبی و الگوپذیری از شهیدان. همایش ملی ایثار و شهادت، فرصت‌ها و چالش‌ها در حوزه‌های فرهنگ، اقتصاد و سیاست.
سعیدی رضوانی، محمود؛ باغگلی، حسین و سنایی پور، علیرضا. (1389). تأثیر نگرش به شهادت در تأثیرپذیری دانشجویان از منابع سرگذشت نامه شهیدان. اولین نشست علمی و پژوهشی ایثار و شهادت خراسان رضوی.
سعیدی رضوانی، محمود، حسن نیا، سمیه و حسین‌ پناه، زهرا. (1387). ارزیابی کتاب‎های سرگذشت نامه‎های شهیدان و بازنمایی صفات شهیدان در آن‌ها. همایش ملی ایثار و شهادت، فرصت‌ها و چالش‌ها در حوزه‌های فرهنگ، اقتصاد و سیاست.
سعیدی رضوانی، محمود و سنایی پور، علیرضا. (1389). بررسی مقایسه‎ای نظرات دانشجویان دختر و پسر نسبت به منابع سرگذشت نامه‎ای شهیدان (نیمه پنهان ماه، قصۀ فرماندهان و افلاکیان زمین). همایش ملی ایثار و شهادت و توسعه کشور، دانشگاه رازی.
سعیدی رضوانی، محمود و شاهرخی، مریم. (1386). چگونگی ترویج فرهنگ شهادت و ارزش‎های شهیدان. همایش آسیب‎شناسی ترویج فرهنگ شهادت و ارزش‎های شهیدان، دانشگاه مازندران.
ظریفی نیا، محسن. (1397). هویّت جهادی در دو رمان دفاع مقدس. نشریه ادبیات پایداری، دوره دهم، شماره نوزدهم، صص 177-202.
مجلسی، محمدباقر. 1429 ه‌ق. بحارالانوار. بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
محمدیان، عباس و صادقی، ریحانه. (1397). سیمای اخلاقی و رفتاری شهید حسن باقری در آیینه "هفت‌بند التهاب" مشفق کاشانی. نشریه ادبیات پایداری، دوره دهم، شماره نوزدهم، صص 305-330.
مقیمی فیروزآباد، معصومه. (1397). مؤلفه‎های سبک زندگی شهدای مدافع حرم. فصلنامه جامعه‎شناسی، سبک زندگی، سال سوم، شماره نهم، صص 157-187.
میرزایی‎ پُرکلی، جعفر و غلامی، فرزانه. (1397). از نظریه تا عمل: بررسی "خوانندة درون‌متن" در یک‌مشت گندم اثر ایدن چمبرز. پژوهش ادبیات معاصر جهان، دوره بیست‎وسوم، شماره اول، صص 217-236.
نورائی، مرتضی و ابوالحسنی ترقی، مهدی. (1389). مقایسۀ تحلیلی خاطره نگاری با تاریخ شفاهی. فصلنامۀ گنجینۀ اسناد، سال بیستم، دفتر چهارم، صص 96-122.
واشقانی‎فراهانی، ابراهیم و ابراهیمی هژیر، معصومه. (1397). واکاوی تاریخ شفاهی دفاع مقدس در مجموعه خاطرات "دختر شینا". نشریه ادبیات پایداری، دوره دهم، شماره هجدهم، صص 347-372.
هوشیار، هما و صادقی شهپر، رضا. (1399). تکنیک‎های روایی مدرن در مجموعه داستان‎های دهه هفتاد (با تکیه بر آثار بیژن نجدی و ابو تراب خسروی). ماهنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال سیزدهم، شماره دوم، صص 139-156.
یوسفی، علی و تابعی، ملیحه. (1391). پدیدارشناسی تجربی راهی برای فهم تجربه‌های دینی. جامعه‌شناسی تاریخی (دانش‎نامه علوم اجتماعی)، دوره چهارم، شماره اول.
دوره 29، شماره 53
فصلنامه زمستان
بهمن 1400
صفحه 123-164
  • تاریخ دریافت: 07 مرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 10 آبان 1400
  • تاریخ پذیرش: 17 آبان 1399
  • تاریخ انتشار: 01 بهمن 1400