تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های تربیت اخلاقی با رویکرد اجتماعی: مدل آنتروپی شانون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری تخصصی روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

2 دانشیار، گــــروه علــــوم تربیتــــی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی محتوای کتاب مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های تربیت اخلاقی با رویکرد اجتماعی انجام شده است. روش پژوهش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا است. جامعه آماری آن شامل کل محتوای کتاب­ مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی در سال تحصیلی 1399-1398 بود که با توجه به ماهیت موضوع نمونه­گیری انجام نشده و همه جامعه آماری بررسی شده است. محتوای طرح از نظر پاسخگو (متن، تصویر و پرسش) بر مبنای دو شاخص باور و رفتار بررسی شد. برای این منظور چک‌لیستی بر اساس مؤلفه‌های مستخرج از مطالعه کوشی و همکاران (1397) طراحی، و بر اساس آن تحلیل محتوا صورت گرفت و فراوانی­­ها به دست آمدند. روایی محتوایی آن با استفاده از CVR، 89/0، و پایایی آن در بین کدگذارها به روش اسکات 75/0 به دست آمد که هر دو مورد تائید هستند. داده­های حاصل با استفاده از شاخص­های توصیفی در فرایند تحلیلی «آنتروپی شانون» موردبررسی قرار گرفت. نتایج نشان دادند که شاخص باور با (505/0=WJ) و شاخص رفتار با (495/0=WJ) به ترتیب دارای ضرایب اهمیت می‌باشند؛ از میان مؤلفه‌ها نیز، در بعد باور، گفتگو (098/0=WJ) و پرورش روحیه دگرخواهی (080/0=WJ) و در شاخص رفتار، مؤلفه‌های پرورش روحیه آزادی (103/0=WJ) و تعلق به هویت و حفظ آن (078/0=WJ) به ترتیب دارای ضرایب اهمیت بیشتر و کمتر در سیمای کتاب مطالعات اجتماعی می­باشد. همچنین شاخص رفتار در هر سه کتاب مطالعات اجتماعی، فراوانی بیشتری نسبت به شاخص باور دارد، و هر دو شاخص در کتاب مطالعات اجتماعی به ترتیب در پایه­های پنجم، چهارم و ششم فراوانی بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Content Of Social Studies Books of the Second Elementary School Based on the Components of Moral Education with a Social Approach: Shannon's Entropy Model

نویسندگان [English]

  • Hafez Sahebyar 1
  • Behboud Yarigholi 2
1 Corresponding author: PhD student in Educational Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran
2 Associate Professor, Department of Educational Sciences, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran
چکیده [English]

The current research was conducted with the aim of evaluating the content of the social studies book of the second elementary school based on the components of moral education with a social approach. The research method is descriptive and content analysis type. Its statistical population included the entire content of social studies textbooks of the second elementary school in the academic year 2019-2020, which due to the nature of the subject, sampling was not done and all the statistical population was examined. The content of the plan was examined from the respondent's point of view (text, image and question) based on two indicators of belief and behavior. For this purpose, a checklist was designed based on the components extracted from Koshi et al.'s study (2018), and based on that content analysis was done and frequencies were obtained. Its content validity was obtained using CVR, 0.89, and its reliability among coders was obtained using Scott's method, 0.75, both of which are confirmed.The resulting data were analyzed using descriptive indices in the "Shannon Entropy" analytical process. The results showed that the belief index (WJ=0.505) and the behavior index (WJ=0.495) have significant coefficients, respectively; Among the components, in the dimension of belief, dialogue (WJ=0.098) and cultivating the spirit of altruism (WJ=0.080) and in the behavior index, the components of cultivating the spirit of freedom (WJ=0.103) and belonging to the identity and Its retention (WJ=0.078) has higher and lower importance coefficients in the form of social studies books, respectively. Also, the behavior index is more frequent than the belief index in all three social studies books, and both indicators are more frequent in the social studies books in the fifth, fourth and sixth grades, respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral Education
  • Social Approach
  • Education
  • Social Studies
  • Shannon's Entropy Model
آذر، عادل. (1380). بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده­ها در تحلیل محتوا. فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، 11(37 و 38)، 18-1.
آزادمنش، سعید؛ سجادیه، نرگس و باقری، خسرو. (1395). تبیین اهداف و ملاحظات تربیت اخلاقی کودک با نظر به مفهوم عاملیت انسان در اندیشه اسلامی. دوفصلنامه علمی پژوهشی تربیت اسلامی، 11(23)، 173-151.
استرایکر، سوزان و وارنر، سالی. (1393). کلیدهای پرورش خلاقیت هنری در کودکان و نوجوانان (ترجمه اکرم قیطاسی). تهران: صابرین.
اسکات، ویلیام. (۱۳۹۱). تئوری حسابداری مالی (ترجمه علی پارسائیان). تهران: ترمه.
افکاری، فرشته. (1393). نقد و بررسی رویکردهای تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی در کتاب­های درسی بخوانیم، بنویسیم، قرآن، هدیه­های آسمانی، تعلیمات اجتماعی و طراحی الگوی برنامه درسی. رساله دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
انصاری، مریم و محسنی­پور، محمدصادق. (1397). بررسی دیدگاه دبیران دوره متوسطه پیرامون فرصت­ها و تهدیدهای تربیت اخلاقی در نظام آموزشگاهی. مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 3(1)،30-7.
بارو، رابین. (1391). درآمدی بر فلسفه آموزش‌وپرورش اخلاق (ترجمه فاطمه زیباکلام مفرد). تهران: حفیظ.
باقری، خسرو. (1395). درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران (جلد اول). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بهشتی، محمدباقر؛ محمودی، کریم و حسین­پور، فاطمه. (1396). تحلیل محتوای کتاب­های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی بر اساس مؤلفه­های تغییر در باور، رفتار و نگرش­های نقطه شروع توسعه. فصلنامه توسعه اجتماعی، 11(4)، 236-207.
بی‌طرف، معصومه. (1395). رابطه اخلاق اسلامی و کارآفرینی با تکیه بر آموزه­های دین مبین اسلام. کنفرانس بین‌المللی مدیریت و حسابداری، موسسه آموزش عالی نیکان، تهران.
پورسلیم، عباس؛ عارفی، محبوبه و فتحی واجارگاه، کوروش. (1396). طراحی الگوی برنامه درسی تربیت شهروند جهانی در دوره ابتدایی نظام آموزشی ایران: مدلی برآمده از نظریه داده بنیاد. اندیشه‌های نوین تربیتی، 13(3)، 36-7.
جهانگیرزاده، محمدرضا؛ شیخ شعاعی، علیرضا و راستی تبار، سید رحیم. (1389). رشد اخلاقی کتاب راهنما. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
چیت‌ساز، محمدجواد. (1388). درآمدی بر اخلاق اجتماعی ایرانیان. پژوهش‌نامه، 48، 165-149.
حسنی، محمد و وجدانی، فاطمه. (1396). تحلیل محتوای کیفی کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی. دوفصلنامه علمی پژوهشی تربیت اسلامی. 12(25)، 54-29.
 خوشبخت، فریبا؛ کارور، نجمه و مزیدی، محمد. (1393). فهم آموزش اخلاق در مدارس ابتدایی شهر شیراز از دیدگاه معلمان پایه اول. پژوهش­های برنامه درسی، 4(2)، 162-131.
دهقانی، مرضیه. (1388). تحلیل محتوای کتاب­های تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی بر اساس مهارت­های اجتماعی با توجه به دیدگاه آموزگاران، نوآوری‌های آموزشی، 8(31)، 148-122.
رام، سمیه؛ مهرمحمدی، محمود؛ صادق زاده قمصری، علیرضا و طلایی، ابراهیم. (1396). آموزش خویشتن بانی به کودکان سنین 7 تا 14 سال؛ با کدام منطق و رویکرد؟ (تحلیل نتایج یک مطالعه پدیدارنگارانه). فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 2(3): 116-87.
زمانیان، علی. (1389). علت شناسی آسیب‌های اخلاقی در ایران، پژوهش‌نامه، 58، 136-111.
سجادی، سید مهدی. (1382). جهانى شدن و پیامدهاى چالش­برانگیز آن براى تعلیم و تربیت. مجله علوم تربیتی و روان­شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، 10(3)، 128-113.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه. (1395). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات سپهر.
سرمد، غلامعلی. (1389). نگرشی کاربردی به روش­های تدریس و هنر معلمی. تهران: انتشارات آوای نور.
سیف، سوسن؛ کدیور، پروین؛ کرمی نوری، رضا و لطف‌آبادی، حسین. (1397). روان‌شناسی رشد (جلد اول). تهران: سمت.
شافعی، رضا و عزیزی، نعمت‌الله. (1392). مطالعه وضعیت مسئولیت­پذیری اجتماعی سازمانی در دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی غرب کشور، طراحی یک الگوی ارزیابی. فصلنامه رفتار سازمانی در آموزش‌وپرورش، 1(2)، 22-5.
شقاقی پامچلو، طاهره؛ ابیلی، خدایار و فرامرز قزاملکی، احد. (1395). مطالعه شناخت وضعیت موجود مسئولیت اجتماعی دانشگاه مبتنی بر الگوی والایس بر اساس دیدگاه اعضای هیئت‌علمی (موردمطالعه: دانشگاه تهران). فصلنامه آموزش عالی ایران، 8(4)، 102-79.
شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1390). سند تحول بنیادین در آموزش‌وپرورش.
عباسی، حمیده؛ دانش فرد، کرم الله و هادی پیکانی، مهربان. (1396). ارائه الگوی مشارکت شهروندان در احساس مسائل عمومی مبتنی بر اخلاقیات. فصلنامه پژوهش اخلاقی، 7(4)، 147-133.
غفاری مجلج، محمد؛ کامیان خزائی و ناظری، معصومه. (1390). تحلیل محتوای کتاب تعلیمات اجتماعی پایه­های چهارم و پنجم دوره ابتدایی از نظر برخورداری از مؤلفه‌های هویت ملی. مهندسی فرهنگی، 6(59)، 79-71.
قاسمی، اسماعیل و مجیدی پرست، سجاد. (1393). تحلیل محتوای مقولات مهارت­های اجتماعی در کتاب درسی تعلیمات اجتماعی سال اول راهنمایی. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 11(16)، 83-74.
قاسمی، مریم. (1396). رویکرد اجتماعی به تربیت اخلاقی بر اساس بررسی دیدگاه­های منتخب با توجه به دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی. رساله دکتری، دانشگاه تهران، تهران.
قاسمی، مریم؛ شرفی، محمدرضا؛ ایروانی، شهین و سجادی، سید مهدی. (1396). رویکرد اجتماعی به تربیت اخلاقی در اسلام با نو مفهوم‌پردازی مؤلفه‌های دیدگاه دیویی، دورکیم و هابرماس، مجله فلسفه و تاریخ تعلیم و تربیت، 1(1)، 22-1.
کوشی، زهرا؛ موسی­پور، نعمت­الله؛ محبی، علی و آرمند، محمد. (1397). شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های تربیت اخلاقی با رویکرد اجتماعی در دوره ابتدایی و ارائه مدل مفهومی. فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت، 3(2)، 142-117.
گوازی، آرش. (1387). مطالعه تطبیقی-تحلیلی شیوه انتخاب و سازمان‌دهی محتوای برنامه درسی مطالعات اجتماعی و آموزش شهروندی در مقطع آموزش ابتدایی ایران با سوئد، نوآوری­های آموزشی، 7(27)، 48-11.
مالمیر، مریم؛ خان­احمدی، محمد و فرهود، داریوش. (1393). آیا افراد شاد، اخلاقمندتر هستند؟. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، 9(2)،
محمودی، محمدتقی. (1390). تحلیل محتوای کتاب­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی تحصیلی از منظر نوع رویکرد آموزش شهروندی، پژوهش در برنامه­ریزی درسی، 2(1 و 2)، 108-96.
موحد، صمد؛ باقری، خسرو و سلحشوری، احمد. (1387). بررسی تطبیقی دیدگاه­های امام محمد غزالی و نل نادینگز درباره تربیت اخلاقی. فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، 8(27)، 60-39.
موحدی پارسا، فاطمه؛ جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره؛ شعبانی ورکی، بختیار و همت بناری، علی. (1398). تربیت اخلاقی کودکان در دوره سیادت از منظر اندیشمندان. دوفصلنامه علمی پژوهشی تربیت اسلامی، 14(28)، 28-7.
نادینگز، نل. (1393). فلسفه تعلیم و تربیت (ترجمه علیرضا شواخی، مریم انصاری و شقایق نیک نشان). اصفهان: انتشارات نشر نوشته.
ندیمی، سعدیه. (1389). تحلیل محتوای کتب دوره ابتدایی از نظر توجه آن به آموزش قانون‌گرایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه کردستان، لرستان.
نقیب‌زاده، میرعبدالحسین و نوروزی، رضاعلی. (1389). تحلیلی بر اهداف تربیت اخلاقی و اجتماعی از دیدگاه هابرماس با تأکید بر نظریه کنش ارتباطی. مجله جامعه‌شناسی کاربردی، 21(1)، 142-123.
نگارش، حمید و دامن‌پاک مقدم، ناهید. (1388). آسیب­شناسی تربیت اسلامی در مدارس راهنمایی استان قم و راهکارهای مدیریتی درمان آن. مجله مدیریت فرهنگی، (5)، 59-37.
نوروزی، رضاعلی و عابدی، منیره. (1394). تبیین دیدگاه علامه طباطبایی درباره‌شان اجتماعی انسان و دلالت­های آن در برنامه درسی تربیت اجتماعی. دو فصلنامه تربیت اسلامی، 10(20)، 184-157.
نوریان، محمد. (۱۳۸۹). تحلیل برنامه ­درسی دوره ابتدایی ایران. تهران: گویش نو.
وجدانی، فاطمه. (1391). تحلیل مبانی فلسفی تربیت اخلاقی از منظر علامه طباطبایی (ره) و ارائه الگوی نظری برای کاهش شکاف میان معرفت و عمل اخلاقی. رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
وجدانی، فاطمه. (1397). بررسی نسبت میان محبت به مردم و اخلاق اجتماعی در اسلام. اندیشه­های نوین تربیتی، 14(1)، 221-199.
وحدانی اسدی، محمدرضا؛ نوروزی، داریوش؛ قردانش، هاشم؛ علی­آبادی، خدیجه و باقری، خسرو. (1395). اعتباریابی الگوی طراحی آموزشی، برای آموزش اخلاق. روانشناسی تربیتی، 12(40)، 211-191.
یزدانی کاشانی، فاطمه. (1392). شناسایی مفهوم جامعه‌پذیری در محتوای کتاب‌های اجتماعی دوره ابتدایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه الزهرا، تهران.
Alzyoud, S.A., & Bani-Hani, K. (2015). Social responsibility in higher education institutions: Application case from the Middle East. European Scientific Journal, 11(8), 122-129.
Atakan, S.M.G., & Eker, T. (2007). Corporate identity of social responsible university: Acase from the Turkish higher education sector. Journal of Business Ethics, 76(1), 55-68.
Balakrishnan, V. (2010). The development of moral education in Malaysia. Asia pacific Journal of Educatord and Education, 25, 89-101.
Berkowitz, Marvin. W., Sherblom, Stephen. A., Bier, Melinda. C., & Battistich, Victor. (2006). Educating for Positive Youth. In Killen, Melanie & Smetana, Judith, G. Handbook of Moral Development. Lawrence Erlbaum.
Butcher, J. (2017). Citizenship, global cititizenship and volunteer tourism: A critical analysis. Tourism Recreation Research, 42(2), 129-138.
Ghan, ???. ordinary and talented students in the development of religious values in Tabuk. Available at: https://www.researchgate.net/profile/Hamzad-Aswatii
M.Z., Aswati, H., & Atalawi, A. (2015). The effectiveness of religious programs geared for.
Gilligan, C. (1982). In a different voice: Psychological theory and women’s development. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Jones, J.N., Warnaar, B.L., Bench, J.H., & Stroup, J. (2014). Promoting the development of moral identity, behavior, and commitment in a social action program. Journal of Peace Education, 11(2), 225-245.
Kohlberg, L. (1984). Essays on moral development. Vol. 2: The psychology of moral development. The nature and validity of moral stages. San Francisco, CA: Harper and Row.
Kohlberg, L. (1984). The psychology of moral development: Essays on moral development (vol. II). New York: Harper & Row.
Lickona, T. (2004). Character matters: How to help our children develop good judgment, integrity, and other essential virtues. New York: Simon & Schuster.
Narvaez, D., & Lapsley, D.K. (2008). Teaching moral character: Two alternatives for teacher education. The Teacher Educator, 43(2), 156-172.
Narvaez, D. (2006). Integrative Ethical Education. In M. Killen & J. Smetana (Eds.), Handbook of Moral Development (pp. 703-733). Mahwah, NJ: Erlbaum.
Noddings, N. (2015). Philosophy of education (4th ed). Boulder, CO: Taylor & Francis Inc.
Peterson, C., & Seligman, M. E. P. (2003). The values in action classification of strengths and virtues. Washington, D. C: American Psychological Association.
Piaget, J. (1965). The moral judgment of the child (Trans. M. Gabain). New York: Free Press.          
Ryan, K. (1993). Mining the values in the curriculum. Education Leadership, 5(3), 16-18.
Weissberg, R. P., & O’Brien, M. U. (2004). What works in school-based social and emotional learning programs for positive youth development?. Annals of the American Academy of Political and Social Science, 591, 86-87.
دوره 30، شماره 56
فصلنامه پاییز
آذر 1401
صفحه 87-114
  • تاریخ دریافت: 03 دی 1399
  • تاریخ بازنگری: 07 اردیبهشت 1400
  • تاریخ پذیرش: 11 اردیبهشت 1400
  • تاریخ انتشار: 01 آذر 1401