شناسایی مؤلفه‌ های رهبری آموزشی بر مبنای آموزه‌ های دین اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری، گروه مدیریت آموزشی، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران

2 نویسنده مسئول: استادیار، گروه مدیریت آموزشی، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران

3 استادیار، گروه مدیریت آموزشی، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران

چکیده

اعمال رهبری آموزشی برَمبنای آموزه‌های دین اسلام ازجمله مباحث مهم و حیاتی در نظام تعلیم‌وتربیت است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه‌های رهبری آموزشی برمبنای آموزه‌های دین اسلام، با استفاده از رویکرد کیفی به روش اسنادی (تحلیل محتوا) صورت گرفته است. به‌منظور دستیابی به هدف مذکور، ابتدا به روش اسنادی اطلاعات از طریق مراجعه به قرآن، نهج‌البلاغه، اصول کافی و منابع دیگر ارزشمند شیعه، جمع‌آوری شده است. سپس جهت تأیید روایی و اعتبارسنجی اطلاعات جمع‌آوری شده، با 30 نفر از جامعه آماری خبرگان دین اسلام در حوزه و دانشگاه مصاحبه‌های عمیق نیمه‌ساختاریافته انجام شد. روایی به روش روایی محتوایی مورد تأیید قرار گرفت و جهت اعتبارسنجی مؤلفه‌های شناسایی شده نیز، از روش تحلیل محتوا استفاده و موارد تکراری حذف شد. جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش سیستماتیک که به اسـتراوس و کـوربین نسبت داده شده است، به شیوه کدگذاری باز و محوری داده‌ها تحلیل شدند. نتایج‌ تحلیل‌ها نشان داد هفت مؤلفه در رهبری آموزشی برمبنای آموزه‌های دین اسلام نقش دارند که شامل پایبندی به لوازم رهبری، هدایت سازمانی، اعتمادسازی، تألیف قلوب، تحمل و مدارا، جلب مشارکت، و عدالت محوری هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Identifying the components of educational leadership based on the teachings of Islam

نویسندگان [English]

  • Amir Ali Asghari 1
  • Mohammad Naghi Imani 2
  • Mahmoud Safari 3
1 PhD student, Educational Management Department, Damavand Branch, Islamic Azad University, Damavand, Iran.
2 Corresponding Author: Assistant Professor, Educational Management Department, Damavand Branch, Islamic Azad University, Damavand, Iran
3 Assistant Professor, Department of Educational Management, Damavand Branch, Islamic Azad University, Damavand, Iran
چکیده [English]

The practice of educational leadership based on the teachings of Islam is one of the important and vital topics in the education system.
 
The current research was carried out with the aim of identifying the components of educational leadership based on the teachings of Islam, using a qualitative approach to the documentary method (content analysis).
In order to achieve the mentioned goal, firstly, information has been collected by referring to the Qur'an, Nahj al-Balagha, Usul Kafi and other valuable Shia sources.
Then, in order to verify the justifiability and validation of the collected information, semi-structured in-depth interviews were conducted with 30 people from the statistical population of Islamic experts in the seminary and university.
The justifiability was confirmed by the content validity method, and to validate the identified components, the content analysis method was used and duplicate items were removed.
In order to analyze the data using the systematic method attributed to Strauss and Corbin, the data were analyzed using open and axial coding.
The results of the analysis showed that seven components play a role in educational leadership based on the teachings of Islam, which include adherence to leadership tools, organizational guidance, trust building, composition of hearts, tolerance and participation, and central justice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Leadership components
  • Educational Leadership
  • Islamic teachings
قرآن کریم
آقاپیروز، علی؛ خدمتی، ابوطالب؛ شفیعی، عباس و بهشتی‌نژاد، سید محمود (۱٣٨٩)، مدیریت در اسلام، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم.
اکبری، نرگس (۱٣٩٠)، دلالت آموزه‌های اسلامی برای ارتقای صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان وکارکنان، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش وپرورش، سازمان پژوهش وبرنامه ریزی درسی وزارت آموزش و پرورش، تهران.
الوانی، سید مهدی، حسینی، سید صمد (1392)، تأملی بر مبانی نظری، مفاهیم و مدل‌های اعتماد نهادی (سازمانی)، فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی، 3(4): 105-141.
ایرانی، عارف (۱۳۹۱)، ضرورت و اوصاف رهبری در جامعه اسلامی،روزنامه رسالت، شماره ۷۵۵۷
تاجمیر ریاحی، جواد؛  صفری، علی و شاملی، نصر الله (۱٣٩٦)، تبیین ابعاد رهبری سازمانی بر مبنای نظام ارزشی اسلام با استفاده از آموزه نهج‌البلاغه، فصلنامه علمی - پژوهشی مدیریت اسلامی، دوره 25، شماره2، ۱٠-۱.
تقوی دامغانی، سید رضا (۱٣٧٠)، نگرشی بر مدیریت اسلامی، تهران: مرکز چاپ ونشر سازمان تبلیغات اسلامی.
توکلی، ولی الله (۱٣٩۱)، تعریف تعلیم‌وتربیت،  برگرفته از کاوش در ریشه قرآنی واژه تربیت نوشته حسین مهدی زاده، فصلنامه حوزه و دانشگاه، شماره ٣٢.
جلیلخانی، بهرام (1390). بررسی وضعیت استقرار نظام پیشنهادات و ارائه راهکارهای عملی جهت ارتقاء آن در آموزشگاه‌های اجرایی استان زنجان. اولین همایش و جشنواره استانی نظام پیشنهادات(استان قم)، 8-1
جوانمرد، حبیب اله ، هادی، افضلی(1395) تعیین تأثیر سکوت و صدای سازمانی بر مشارکت کارکنان و
عملکرد مدیران (مطالعه سازمانهای دولتی استان مرکزی) فصلنامه مطالعات منابع انسانی، سال ششم، شماره نوزدهم، 46-67.
حاجی ده آبادی، محمد علی (۱٣٩۱)، حقوق تربیتی کودک در اسلام، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حق وردی طاقانکی، مریم (۱٣٩۱)، مؤلفه‌های رهبری بصیرآموزشی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
خاتمی، سید احمد (۱٣٨٠)، مدیریت از دیدگاه قرآن و حدیث، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
دانشی، غلامرضا؛ لسانی، مهدی؛ علوی، سید حمیدرضا و اخلاقی، مسعود (۱٣٩٨)، استنباط‌های رهبری آموزشی مبتنی بر شناخت خدا وانسان در تفسیر المیزان علامه طباطبایی، فصلنامه علمی- پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، دوره10، شماره 3: ۱٩٣-٢٠٨.
رضی، شریف (۱٣٨٧)، نهج‌البلاغه ، ترجمه محمد دشتی، تهران: انتشارات پارسایان.
رحمانی نیره، دیالمه نیکو (۱٣٩٨)، الگوی رهبری حکمت محور از منظر اسلام در سازمان‌های آموزشی، فصلنامه علمی- پژوهشی  مسائل کاربردی تعلیم‌وتربیت اسلامی، دوره4، شماره3 :۵۳-۷۸.
ساکی، رضا و رضوی، عبدالحمید (۱٣٩٠)، بازاندیشی در استفاده از ظرفیت وقف برای تأمین و توسعه منابع مادی و مالی آموزش و پرورش، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش وبرنامه ریزی درسی وزارت آموزش و پرورش.
سرمدی، محمدرضا (۱٣٩٩)، مدیریت اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
سلطان محمدی، حسین (1382) آیین زمامداری، در سیره حکومتی امام علی علیه السلام، مجله مبلغان،شماره 47
شمس مورکانی، غلامرضا و مؤمنی راد، احمد (۱٣٩٠)، رهبری آموزشی اسلامی، نقدی بر دیدگاه اروپایی، دو ماهنامه علمی – پژوهشی دانشور، دانشگاه شاهد، دوره 17، شماره 42: ۱٠٩-۱٢٥.
طریحى، فخرالدین (1416 ق)، مجمع البحرین، جلد5، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
عرب اسدی، حسین و احمدی، علی اکبر (۱٣٩٥)، واکاوی عناصر اصلی تربیت مدیران ارشد درالگوی حکومتی امیرالمؤمنین علی (ع)، فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت اسلامی، دوره 24، شماره 2: ٧٥-٣٥.
فوداری، سمیه و علم الهدی، جمیله (۱٣٩٠)، تعریف و جایگاه رهبری آموزشی از منظر اسلام، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش وپرورش، نوآوری‌ها وتجربه‌های موفق مدیران مدارس.
کلینی (ره)، ثقه الاسلام محمدبن یعقوب (۱٣٨٠)، اصول کافی، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
کریم زاده، سوسن، عباسی سروک، لطف اله. (1392). بررسی نقش هدایت و رهبری مدیران مدارس دوره ابتدائی از دیدگاه معلمان مدارس ابتدائی شهر تهران سال تحصیلی 91-90، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج) - دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
نایه، مهدی (۱٣٨٢)، مدیریت اسلامی، تهران: انتشارات انستیتو ایزایران.
نصر اصفهانی، علی، حاجیان، طالب، کریمی، مهدی و رضوانی، سید مرتضی (1391)، بررسی تحمل و مدارا در رهبری سازما ن با تکیه بر دیدگاه نهج‌البلاغه، دو فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت اسلامی،20(2): 113-130.
نور محمدی، محمد رضا و نیک معین، جواد (۱٣٩۴)، معیارهای شایستگی مدیران با استفاده از رهنمودهای امام علی (ع) در نهج‌البلاغه، دو فصلنامه علمی –تخصصی اسلام و مدیریت، دوره4، شماره7: ۱٥٩-۱٣٩.
هاشم زاده ، معصوم؛ آراسته، حمید رضا؛ عباسیان، حسین و زین‌آبادی، حسن رضا (۱٣٩٧)، تبیین مؤلفه‌های رهبری در سازمان‌های آموزشی از منظر قرآن کریم، فصلنامه مدیریت بر آموزش انتظامی، دوره2، شماره 43: ٣۱-٥٠.
Arar, K. & Haj-Yehia, K. (2018). Perceptions of educational leadership in medieval Islamic thought: a contribution to multicultural contexts. Journal of Educational Administration and History, 50(2), 69-81.
 Dexter, S., Clement, D., Moraguez, D., & Watson, G. S. (2020). (Inter) Active learning tools and pedagogical strategies in educational leadership preparation. Journal of Research on Leadership Education, 15(3), 173-191
Lumby, J., & Mac Ruairc, G. (2021). A key leadership issue of the twenty‐first century: Religion in schools in England, Wales and the Republic of Ireland. British Educational Research Journal, 47(1), 128-145.‏
Lyness, D,(2006). Teaching Your Child Tolerance.
Peterson, s.(2003): Tolerance. Available at: http:www.beyondintrac tabiliti.org.
Sholikhah, Z. Wang, X. & Li, W. (2019). The role of spiritual leadership in fostering discretionary behaviors. International Journal of Law and Management.
Unesco (1995). Deceleration Of Principles On Tolerance.
Watkins, C. (2018). Educational Leadership in Catholic Schools: A Practice-Based Theology of Vocation. In Researching Catholic Education (pp. 155-168). Springer, Singapore.‏
دوره 30، شماره 57
فصلنامه زمستان
بهمن 1401
صفحه 229-257
  • تاریخ دریافت: 12 خرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 29 شهریور 1400
  • تاریخ پذیرش: 19 آذر 1401
  • تاریخ انتشار: 01 بهمن 1401