الگوی تحوّل وجودی انسان با تکیه بر اندیشه عرفانی علامه طهرانی و دلالت‌های تربیتی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکتری رشته فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیت ی، دانشگاه علامه طباطبا ئی تهران، تهران، ایران

2 استادیار گروه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبا ئی تهران، تهران، m.brahman@yahoo.com ایران

چکیده

هدف از انجام این پژوهش ارائه الگوی تحوّل وجودی انسان با تکیه بر اندیشه عرفانی علامه طهرانی ودلالت‌های تربیتی آن می‌باشد. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و استنتاجی انجام شده است. منظور از تحوّل وجودی صیرورت و حرکت استعلایی وجود انسان به سوی خداگونگی در قوس صعود و عروج نفس انسان از سلسله مراتب عالم برای دستیابی به مقام فنای فی الله و بقای بالله می باشد. تحوّل وجودی ناظر بر استکمال وجود آدمی و احسن شدن نظام بینشی، گرایشی و کنشی اوست. براساس نظریه حرکت جوهری ملاصدرا، آدمی موجودی همواره در حرکت و بالتبع هستیِ سلسله مراتبی‌اش، موجودی ذومراتبی است که در سیر استکمالی خویش و با تغییر و دگرگونی در جوهر خود، قادر به طی مراتب مختلف وجودی و در نهایت قرب الی الله خواهد بود. پس از تبیین مفهوم تحول وجودی، مبانی فلسفی تحول وجودی انسان با تکیه بر اندیشه عرفانی علامه طهرانی ارائه شده ؛ سپس به کمک روش استنتاجی پیش‌رونده دلالتهای تربیتی (اهداف، اصول و روشهای تربیتی) ناظر بر تحوّل وجودی انسان استخراج شدند.این اصول تربیتی شامل کسب معرفت و بینش توحیدی، محبت و عشق ورزی، تبعیت، مراقبت، ملازمت یاد خدا با انسان، کمال گروی، کفایت الهی، عقلانیت و وحدت می‌باشد. در نهایت براساس موارد بدست آمده، الگوی تحول وجودی انسان ترسیم گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Model of human existential transformation based on the mystical thought of Allameh Tehrani and its educational implications.

نویسندگان [English]

  • Elham movahdi nia 1
  • maryam brahman 2
1 Department of Philosophy of Islamic Education, Faculty of Psychology and Educational Sciences,Allameh Tabataba'i University Tehran Iran
2 Department of Philosophy of Islamic Education, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabatabai University Tehran Iran
چکیده [English]

The purpose of this research is to present the model of human existential transformation based on the mystical thought of Allameh Tehrani and to explain its educational implications. This research has been done by descriptive-analytical and inferential method. The meaning of the existential transformation of the transformation and the transcendental movement of the human existence towards God-likeness in the arc of ascension and ascension of the human soul from the hierarchy of the world to achieve the status of destruction in the presence of God and the survival of God. Existential transformation refers to the perfection of a person's existence and the improvement of his vision, tendency and action system. According to Mulla Sadra's theory of essential movement, a human being is always in motion and, consequently, his hierarchical existence, he is a multi-leveled being who, in the course of his perfection and with changes and transformations in his essence, will be able to go through different levels of existence and ultimately be close to God. After explaining the concept of existential transformation, the philosophical foundations of human existential transformation are presented based on the mystical thought of Allameh Tehrani, and then, with the help of the progressive inference method, educational implications (objectives, principles and educational methods) regarding human existential transformation were extracted. These educational principles include the acquisition of monotheistic knowledge and insight, affection and love, obedience, care, the use of the remembrance of God with man, perfection, divine sufficiency, rationality and unity. Finally, based on the obtained cases, the model of human existential transformation was drawn.

کلیدواژه‌ها [English]

  • existential transformation
  • Allameh Tehrani
  • the arc of descent and ascent
  • intrinsic movement
  • Educational implications

عنوان مقاله [العربیة]

ﻧﻤﻮذج اﻟﺘﺤﻮل اﻟﻮﺟﻮدی اﻹﻧﺴﺎﻧﯽ اﻟﻘﺎﺋﻢ ﻋﻠﻰ اﻟﺘﻔﮑﺮ اﻟﻌﺮﻓﺎﻧﯽ ﻟﻠﻌﻼﻣﮥ اﻟﻄﻬﺮاﻧﯽ و دﻻﻻﺗﻪ اﻟﺘﺮﺑﻮﯾﮥ

چکیده [العربیة]

اﻟﻤﻘﺼﻮد ﻣﻦ ﻫﺬا اﻟﺒﺤﺚ، ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﻮذج اﻟﺘﺤﻮل اﻟﻮﺟﻮدی اﻹﻧﺴﺎﻧﯽ اﻟﻘﺎﺋﻢ ﻋﻠﻰ اﻟﺘﻔﮑﺮ اﻟﻌﺮﻓﺎﻧﯽ ﻟﻠﻌﻼﻣﮥ اﻟﻄﻬﺮاﻧﯽ ودﻻﻻﺗﻪ اﻟﺘﺮﺑﻮﯾﮥ. وﻗﺪ ﺗﻢ ﻫﺬا اﻟﺒﺤﺚ ﺑﺎﻟﻤﻨﻬﺞ اﻟﻮﺻﻔﯽ-اﻟﺘﺤﻠﯿﻠﯽ و اﻻﺳﺘﻨﺘﺎﺟﯽ.اﻟﻤﻘﺼﻮد ﻣﻦ اﻟﺘﺤﻮل اﻟﻮﺟﻮدی ﻫﻮ اﻟﺼﯿﺮورة واﻟﺤﺮﮐﮥ اﻻﺳﺘﻌﻼﺋﯿﮥ ﻟﻠﻮﺟﻮد اﻹﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺤﻮ اﻻﻟﻮﻫﯿﮥ ﻓﯽ ﻗﻮس اﻟﺼﻌﻮد و ﻋﺮوج ﻧﻔﺲ اﻻﻧﺴﺎن ﻣﻦ ﺳﻠﺴﻠﮥ ﻣﺮاﺗﺐ اﻟﻌﺎﻟﻢ ﻣﻦ اﺟﻞ اﻟﻮﺻﻮل اﻟﯽ ﻣﻘﺎم اﻟﻔﻨﺎء ﻓﯽ اﷲ و اﻟﺒﻘﺎء ﺑﺎﷲ.اﻟﺘﺤﻮل اﻟﻮﺟﻮدی ﻧﺎﻇﺮ إﻟﻰ اﺳﺘﮑﻤﺎل وﺟﻮد اﻹﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺗﺤﺴﯿﻦ ﻧﻈﺎم رؤﯾﺘﻪ و ﻧﺰﻋﺘﻪ و ﻋﻤﻠﻪ. ﻋﻠﯽ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺣﺮﮐﮥ اﻟﺠﻮﻫﺮﯾﮥ ﻟﻠﻤﻼﺻﺪرا، إن اﻹﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﻻﯾﺰال ﻓﯽ اﻟﺤﺮﮐﮥ، و ﺗﺒﻌﺎ ﻋﻠﯽ ﻫﺬا وﺟﻮده اﻟﺬی ذات ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺘﻮاﻟﯿﮥ، ﻫﻮ ﻣﻮﺟﻮد ذواﻟﻤﺮاﺗﺐ، اﻟﺬی، ﻓﯽ ﺳﻠﻮﮐﻪ اﻻﺳﺘﮑﻤﺎﻟﯿﮥ و ﻣﻊ اﻟﺘﻐﯿﯿﺮ و اﻟﺘﺤﻮل ﻓﯽ ﺟﻮﻫﺮه، ﯾﮑﻮن ﻗﺎدرا ﻋﻠﻰ ﺳﻠﻮک ﻣﺴﺘﻮﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﮥ ﻣﻦ اﻟﻮﺟﻮد و ﻓﯽ اﻟﻨﻬﺎﯾﮥ اﻟﺘﻘﺮب اﻟﯽ اﷲ. و ﺑﻌﺪ ﺷﺮح ﻣﻔﻬﻮم اﻟﺘﺤﻮل اﻟﻮﺟﻮدی، ﺗﻢ ﻋﺮض اﻷﺳﺲ اﻟﻔﻠﺴﻔﯿﮥ ﻟﻠﺘﺤﻮل اﻟﻮﺟﻮدی اﻹﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﺎﺋﻤﺎ ﻋﻠﯽ اﻟﺘﻔﮑﺮ اﻟﻌﺮﻓﺎﻧﯽ ﻟﻠﻌﻼﻣﮥ اﻟﻄﻬﺮاﻧﯽ؛ ﺛﻢ ﺗﻢ ﺑﻤﺴﺎﻋﺪة ﻣﻨﻬﺞ اﻻﺳﺘﻨﺘﺎﺟﯽ اﻟﻤﺴﺘﻘﺪم ،اﺳﺘﺨﺮاج اﻟﺪﻻﻻت اﻟﺘﺮﺑﻮﯾﮥ )اﻷﻫﺪاف و اﻟﻤﺒﺎدئ واﻷﺳﺎﻟﯿﺐ اﻟﺘﺮﺑﻮﯾﮥ( اﻟﻨﺎﻇﺮة اﻟﯽ اﻟﺘﺤﻮل اﻟﻮﺟﻮدی ﻟﻺﻧﺴﺎن، وﻣﻦ ﻫﺬه اﻟﻤﺒﺎدئ اﻟﺘﺮﺑﻮﯾﮥ اﮐﺘﺴﺎب اﻟﻤﻌﺮﻓﮥ واﻟﺮؤﯾﮥ اﻟﺘﻮﺣﯿﺪﯾﮥ، واﻟﺤﺐ واﻟﻤﻮدة، واﻟﻄﺎﻋﮥ، اﻟﻌﻨﺎﯾﮥ، اﺳﺘﻌﻤﺎل ذﮐﺮ اﷲ ﻣﻊ اﻹﻧﺴﺎن.ﻫﺬه اﻻﺻﻮل اﻟﺘﺮﺑﻮﯾﮥ ﺗﺸﻤﻞ: ﺟﻠﺐ اﻟﻤﻌﺮﻓﮥ، اﻟﺮوﯾﮥ اﻟﺘﻮﺣﯿﺪﯾﮥ،اﻟﻤﺤﺒﮥ و اﻇﻬﺎراﻟﻌﻼﻗﮥ، اﻻﻃﺎﻋﮥ، اﻟﻤﺮاﻗﺒﮥ، ﻣﻼزﻣﮥ ذﮐﺮ اﷲ ﻣﻊ اﻻﻧﺴﺎن،اﻻﺗﺠﺎه اﻟﯽ اﻟﮑﻤﺎل، اﻟﮑﻔﺎﯾﮥ اﻹﻟﻬﯿﮥ ،اﻟﻌﻘﻼﻧﯿﮥ و اﻟﻮﺣﺪة. و ﻓﯽ اﻟﻨﻬﺎﯾﮥ، ﺑﻨﺎء ﻋﻠﻰ اﻟﺤﺎﻻت اﻟﺘﯽ ﺗﻢ اﻟﺤﺼﻮل ﻋﻠﯿﻬﺎ، رﺳﻢ ﻧﻤﻮذج اﻟﺘﺤﻮل اﻟﻮﺟﻮدی اﻹﻧﺴﺎﻧﯽ.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • اﻟﺘﺤﻮل اﻟﻮﺟﻮدی
  • اﻟﻌﻼﻣﮥ اﻟﻄﻬﺮاﻧﯽ
  • ﻗﻮس اﻟﻨﺰول و اﻟﺼﻌﻮد. اﻟﺤﺮﮐﮥ اﻟﺠﻮﻫﺮﯾﮥ
  • اﻟﺪﻻﻻت اﻟﺘﺮﺑﻮﯾﮥ

Smiley face

قرآن کریم
باقری، خسرو(1393). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ج1، تهران: انتشارات مدرسه.
باقری، خسرو، سجادیه، نرگس، توسلی، طیبه(1394). رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
حسینی طهرانی، سید محمدحسین(1392). الله شناسى (3 جلدی). مشهد مقدس : انتشارات علامه طباطبایی .
حسینی طهرانی، سید محمدحسین(1392). نور ملکوت قرآن (4 جلدی) ، مشهد مقدس : انتشارات علامه طباطبایی.
حسینی طهرانی، سید محمدحسین(1393). توحید علمى و عینى ،‌ مشهد مقدس : انتشارات علامه طباطبایی.
حسینی طهرانی، سید محمدحسین(1394). رساله لبّ اللباب در سیر و سلوک اولى الألباب‌. مشهد مقدس : انتشارات علامه طباطبایی.
حسینی طهرانی، سید محمدحسین(1396). مهرتابان. مشهد مقدس : انتشارات علامه طباطبایی.
رودگر، محمدجواد(1382). تکامل عرفانی انسان در قرآن. رواق اندیشه، شماره(24) : 53-64
شیرازی، محمدبن ابراهیم صدرالدین، اکبریان، رضا(1382). الحکمه المتعالیه فی اسفارالاربعه(جلد 9). چاپ اول، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صادقی، مصطفی، عباسی، محمد باقر (1399). تبیین نسبت بین شعور موجودات مادی و استکمال آنها از نظر ملاصدرا، دوفصلنامه فلسفه، سال 48، شماره 1، بهار و تابستان 1399.
صفری، عبدالرضا، معین، امراله (1395). تحول وجودی معرفت شناختی نفس بر اساس عقل فعال ملاصدرا و تطبیق آن با مفهوم مطلق هگل. پژوهش‌های فلسفی، سال 18، شماره 2، پیاپی ۷۰ : ۱۷۸-۱۵۳.
طاهرزاده، اصغر (1395). خویشتن پنهان (شرح ده نکته از معرفت نفس)، تهران : انتشارات المیزان.
طباطبایی، محمدحسین ، شیروانی ، علی (1378). ترجمه و شرح نهایه الحکمه جلد(2) . تهران: بوستان کتاب.
علیخانی، اسماعیل(1393). تحول وجودی انسان در قرآن و عهد جدید. ادیان و عرفان، سال (47)، شماره (1): ۹۵ – ۱۲۰.
کیایی، محمدحسین(1399). بررسی تطبیقی هویت استعلایی انسان در اندیشه هیدگر و ملاصدرا. آموزه‌های فلسفه اسلامی، دوره پانزدهم، شماره(26):213-229 .
نجفی افرا، مهدی، زیارتی، مریم سادات (1395) .نقش حرکت جوهری در تحول وجودی انسان. دوفصلنامه علمی- پژوهشی انسان پژوهی دینی،  سال (13)، شماره (35)  : ۱۲۹ – ۱۰۹.
نصر، سیدحسین(1394). تاریخ فلسفه اسلامی از آغاز تا امروز ، تهران: جامی.
دوره 31، شماره 60 - شماره پیاپی 60
پاییز 1402
مهر 1402
صفحه 17-46
  • تاریخ دریافت: 15 آبان 1401
  • تاریخ بازنگری: 23 آذر 1401
  • تاریخ پذیرش: 21 شهریور 1402
  • تاریخ انتشار: 01 مهر 1402