کارکردهای معرفتی تخیل با نگاه صدرایی در تعلیم و تربیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیآت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف برشماری اهمّ کارکردهای معرفتی تخیل در حوزه تعلیم و تربیت با تکیه بر نظرات صدراییان صورت گرفته است. در این پژوهش که از نوع توصیفی-تحلیلی می‌باشد، گردآوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای و هدف آن از نوع کاربردی است، همچنین روش آن تحلیل محتوای کیفی می-باشد. در پی پژوهش حاضر مشخص شد که تخیل شامل قوای خیال و متصرفه است که محل ذخیره و دخل و تصرف در صور هستند. در نگاه صدرایی، صور خیالی صادر از نفسِ انسانی بوده و مجرد هستند. همچنین بنابر قاعده اتحاد عالم، علم و معلوم، هرآنچه که انسان تعلیم می‌گیرد، با آن متحد شده و شکل‌دهنده حرکت جوهری اوست که از آن جمله، دریافت‌های او در حوزه خیال است. از همینجا، ارتباط حرکت جوهری، تخیل و تعلیم و تربیت مشخص می‌گردد. تعلیم و تربیت در معنای حقیقی‌اش همان تعالی و قرب به خداست و در این راستا کارکردهای معرفتی تخیل متعدد بوده و بازشماری همه آنها امری دشوار، بلکه نشدنی است. اهم آنها عبارت‌اند از: محاکات، روایتگری، زمینه-ساز علم حضوری، هویت‌سازی، خواطر الهی و شیطانی، تزکیه تخیل. از این موارد، برخی کاملا بدیع و برخی در عین تکراری بودن اما با نگاهی نو مطرح شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Epistemological functions of imagination based on Sadra's approach in the field of education

نویسندگان [English]

  • majid taghinejat 1
  • Habibollahe danesh shahraki, 2
1 Islamic philosophy and theology, Theology faculty, qom university, qom, iran.
2 Islamic Philosophy and Theology , Faculty of Islamic Studies and theology,qom university,iran
چکیده [English]

The current research was carried out with the aim of enumerating the most important epistemological functions of imagination in the field of education, relying on Sadraian's opinions. In this research, which is descriptive-analytical, data collection is by library method and its purpose is practical, and its method is qualitative content analysis. As a result of the present research, it was found that imagination, includes the faculties of manipulation and imagining which is storage of and act of manipulating the particular mental images. in Sadra's view, imaginary forms are emanation of the humanity soul and immaterial. Also on the Identity of the Knower and the Known, the human Identity with Everything human learns and It is the shaper of his change in substance, which is one of his findings in the field of imagining. From here, the connection between essential movement, imagination and education is determined. Education in its true meaning is exaltation and closeness to God, and in this regard, the Epistemological functions of imagination are numerous, and it is difficult, if not impossible, to count them all. Some of them are: mimesis, narration, foundation of present knowledge, identity creation, divine and evil thoughts, cultivation of imagination. Of these cases, some are completely original and some are repeated but with a new perspective.

کلیدواژه‌ها [English]

  • imagination
  • education
  • mimesis
  • narration
  • Cultivation

عنوان مقاله [العربیة]

الوظائف المعرفتیۀ للخیال من وجهۀ نظر صدرائی فی التعلیم و التربیۀ

چکیده [العربیة]

یهدف البحث الحالی إلى عد أهم الوظائف المعرفتیۀ للخیال فی مجال التعلیم و التربیۀ اعتمادا على آراء
صدراویین. فی هذا البحث، و هو بحث وصفی-تحلیلی، یتم جمع البیانات بالطریقۀ المکتبیۀ و الغرض منه عملی، و
طریقته هی تحلیل المحتوى النوعی. عبر هذا البحث الحالی تبین أن التخیل یشمل قوتی الخیال و المتصرفۀ، و هی
محل ذخیرة الصور و الدخل و التصرف فیها . م ن وجه ۀ النظ ر الصدرائ ی فإ ن الصو ر الخیالی ۀ تصد ر ع ن النفس
الانسانیۀ و هی مجردة. أیضًا وفقًا لقاعدة "اتحاد العالم و العلم و المعلوم" فإن کل ما یتعلمه الإنسان یتحد معه و
یشکل حرکته الجوهریۀ، بما فی ذلک تصوراته فی مجال الخیال. و من هنا یتم تحدید العلاقۀ بین الحرکۀ الجوهریۀ و
الخیال و التعلیم و التربیۀ. التعلیم و التربیۀ فی معناه الحقیقی هو التعالی و التقرب الی الله، و فی هذا الصدد فإن
الوظائف المعرفتیۀ للخیال عدیدة، و من الصعب، بل من المستحیل، إحصاء جمیعها. و أهمها: المحاکاة، السرد، بناء
خلفیۀ العلم الحضوری، بناء الهویۀ، الخطورات الإلهیۀ و الشیطانیۀ، تزکیۀ الخیال. ومن هذه الحالات بعضها بدیعۀ
تماما و بعضها مکرر و لکن تم عرضها بمنظور جدید.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الخیال
  • التعلیم و التربیۀ
  • المحاکاة
  • السرد
  • التزکیۀ

Smiley face

مراجع

قرآن کریم
ابن­سینا، حسین­بن عبدالله، (1404)، الشفاء (الطبیعیات)، ج 2، قم: مکتبة آیة الله المرعشى.
باقری، خسرو و سجادیه، نرگس و توسلی، طیبه، (1389)، رویکردها و روشهای پژوهش در فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
بختیارنصرآبادی، حسنعلی و متقی، زهره و نجفی، محمد و امام­جمعه، سید مهدی، (1397)، بررسی مبانی معرفت شناختی حکمت متعالیه و استخراج کارکردهای آن در تربیت زیبایی­شناختی (حوزه یادگیری فرهنگ و هنر)، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 1(6)، 121-148.
بلخی، جلال­الدین محمد، (1378)، مثنوی معنوی، تهران: انتشارات پژوهش.
پاست، جوئل، (1394)، شهود، (ترجمه یاسر پوراسماعیل)، تهران: ققنوس.
تهرانی، محمدحسین، (1419)، لب­الباب در سیروسلوک، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی.
جوادی آملی، عبدالله، (1387)، عین نضاخ (تحریر تمهید القواعد)، ج 3، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله، (1388)، تسنیم، ج 8، قم: اسراء.
حسین­پور صباغ، داود، (1392)، تبیین مفهوم «تربیت مبتنی بر تخیل» ایگن و بازسازی آن با توجه به آرای صدرالمتالهین، به راهنمایی: علی­رضا صادق­زاده قمصری، دانشگاه تربیت مدرس، کارشناسی ارشد تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش.
حسینی، افضل­السادات و محمودی، نورالدین، (1389)، خلاقیت از منظر معرفت­شناسی ملاصدرا و دلالت های تربیتی آن (با تاکید بر حوزه اصول و روش)، اندیشه­های نوین تربیتی، 2(6)، 91-126.
راغب اصفهانی، حسین­بن محمد، (1412)، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت: دارالقلم.
سبزواری، هادی­بن مهدی، (1369)، شرح المنظومة، ج 3، تهران: نشر ناب.
صادقی، مسعود، (1395)، نقش تخیل در حکم و انگیزش اخلاقی، به راهنمایی: عسکر دیرباز، دانشگاه قم، دکتری فلسفه اخلاق.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1302)، مجموعة الرسائل التسعة‏‏، قم: مکتبه المصطفوی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1340)، رساله سه اصل، تهران: دانشگاه تهران.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1360)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1366 الف)، تفسیر القرآن الکریم، ج 1 و 7، قم: بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1366 ب)، شرح أصول الکافی‏‏، ج 1، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی. موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)‏.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1368)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، ج 1-4 و 6 و 8 و 9، قم: مکتبة المصطفوی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1378)، رسالة فی الحدوث (حدوث العالم)‏‏، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1381)، کسر أصنام الجاهلیة‏‏، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
طباطبایی، محمدحسین، (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 2، تهران: صدرا.
الطوسی، الخواجه نصیرالدین، (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، ج 3، قم: نشر البلاغة.
گروهی از نویسندگان زیر نظر محمدتقی مصباح یزدی، (1390)، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی‏، تهران: موسسه فرهنگی مدرسه برهان (انتشارات مدرسه)‏.
مطهری، مرتضی، (1376)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج 6، تهران: صدرا.
مهرمحمدی، محمود، (1389)، بازشناسی مفهوم و تبیین جایگاه تخیل در برنامه های درسی و آموزش با تاکید بر دوره ابتدایی، مطالعات تربیتی و روانشناسی، 11(1)، 5-20.
میرهادی، سیدمهدی و بختیارنصرآبادی، حسنعلی و نجفی، محمد، (1396)، نسبت خیال با هویت در فلسفه ملاصدرا، پژوهش­های فلسفی کلامی، 2(19)، 79-96.
میرهادی، سیدمهدی و بختیارنصرآبادی، حسنعلی و نجفی، محمد، (1393)، نقش خیال در تربیت انسان (از منظر آیت الله جوادی آملی)، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 23(22)، 79-101.
پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی
دوره 31، شماره 59 - شماره پیاپی 59
تابستان 1402
شهریور 1402
صفحه 361-392

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 آبان 1401
  • تاریخ بازنگری: 05 شهریور 1402
  • تاریخ پذیرش: 01 شهریور 1402
  • تاریخ انتشار: 29 شهریور 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار