شناسایی پیامدهای حفظ آیات قرآن کریم بر عملکرد حافظان قرآنی

صمدی, معصومه

شناسایی پیامدهای حفظ آیات قرآن کریم بر عملکرد حافظان قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

معصومه صمدی

دانشیار گروه تعلیم و تربیت اسلامی، پژوهشکده تعلیم و تربیت، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، تهران، ایران

چکیده

هدف از این مطالعه واکاوی پیامدهای حفظ آیات قرآن بر عملکرد حافظان قرآنی است. روش پزوهش کیفی از نوع فراترکیب است. جامعه تحقیق یافته های پژوهشی دو دهه یعنی از سال 1380 تا 1400 می باشد که تعداد 25 مقاله به طور هدفمند بر مبنای اهداف پژوهش انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها فیش برداری است که همزمان با فرایند جمع آوری اطلاعات، یافته های حاصله دسته بندی، کدگذاری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های حاصله حاکی از این است که پیامدهای حفظ آیات قرآنی بر حافظان قرآن کریم را بر اساس مطالعات منتشر شده می توان به سه دسته پیامدهای شناختی ، فراشناختی و روان شناختی تقسیم کرد. پیامدهای شناختی با سه مضمون اصلی با نام های ارتقاء هوش شناختی (با دو مولفه فرعی)، ارتقاء راهبردهای شناختی(با سه مولفه فرعی) و ارتقاء سواد قرآنی با (سه مولفه فرعی)، پیامدهای فراشناختی با سه مضمون اصلی با نام های دانش فراشناختی( با یک مولفه)، تجربه فراشناختی (با سه مولفه فرعی) و راهبردهای فراشناختی (با دو مولفه فرعی) و پیامدهای روان شناختی با سه مضمون اصلی با نام های ارتقاء سلامت روان با 5 مولفه فرعی، کاهش رفتارهای خشونت آمیز با سه مولفه فرعی و ارتقاء کیفیت زندگی با 4 مولفه فرعی همراه است. نتیجه این که حفظ قرآن دارای پیامدهای قابل توجهی در زندگی است که لازم است مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22516972.1402.31.59.9.1

عنوان مقاله [English]

Identifying the consequences of memorizing the verses of the Holy Quran on the performance of Quranic memorizers

نویسنده [English]

Masomeh Samadi

Associate Professor, Department of Islamic Education, Research Institute of Education, Research Institute of Education Studies, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The purpose of this study was Identifying the consequences of memorizing the verses of the Holy Quran on the performance of Quranic memorizers.The qualitative research method is meta-combined.The research population is two decades of research findings, ie from 1380 to 1400, when 25 articles were purposefully selected based on the objectives of the research.The data collection tool is a receipt that was categorized, coded and analyzed at the same time as the data collection process. The findings indicate that the consequences of memorizing Quranic verses on the memorizers of the Holy Quran can be divided into three categories of cognitive, metacognitive and psychological consequences based on published studies.Cognitive consequences with three main themes called promotion of cognitive intelligence (with two sub-components), promotion of cognitive strategies (with three sub-components) and promotion of Quranic literacy with (three sub-components, Metacognitive implications with three main themes namely metacognitive knowledge (with one component), metacognitive experience (with three sub-components) and metacognitive strategies (with two sub-components)And psychological consequences with three main themes are called mental health promotion with 5 sub-components, reducing violent behaviors with three sub-components and improving quality of life with 4 sub-components. The result is that memorizing the Qur'an has significant consequences in life that need to be considered

کلیدواژه‌ها [English]

analysis
memorization
Quranic verses
Quranic memorizers
consequences

عنوان مقاله [العربیة]

تحدید آثار حفظ آیات القرآن الکریم فی اداء حفظۀ القرآن

چکیده [العربیة]

تهدف هذه الدراسۀ إلى تحلیل أثر حفظ الآیات القرآنیۀ على اداء حفظۀ القرآن. تکون طریقۀ البحث نوعیا من
صنف الخارج من حد الترکیب. یتکون مجتمع البحث من نتائج البحث على مدى عقدین من الزمن، أی من عام
1380 إلى عام 1400 ، وتم اختیار 25 مقالا بشکل قصدی بناء على أهداف البحث. أداة جمع البیانات هی اخذ
البطاقات، التی تم تصنیفها و ترمیزها و تجزئتها تحلیلها فی نفس الوقت الذی تتم فیه عملیۀ جمع المعلومات.تشیر
النتائج إلى أن تاثیرات حفظ الآیات القرآنیۀ على حفظۀ القرآن - بناء علی الدراسات المنتشرة - یمکن تقسیمها إلى
ثلاث فئات: الآثار المعرفیۀ و ما وراء المعرفیۀ و علم النفسیۀ. الآثار المعرفیۀ بثلاثۀ محاور رئیسیۀ بأسماء تحسین
الذکاء المعرفی (بمکونین فرعیین)، تحسین الاستراتیجیات المعرفیۀ (بثلاثۀ مکونات فرعیۀ)، تحسین المعرفۀ القرآنیۀ
(بثلاثۀ مکونات فرعیۀ)، النتائج ما وراء المعرفیۀ بثلاثۀ مضامین رئیسیۀ مع أسماء تعزیز المعرفۀ ما وراء المعرفیۀ
(بمکون واحد) و تعزیز الخبرة ما وراء المعرفیۀ (بثلاثۀ مکونات فرعیۀ) و تعزیز الاستراتیجیات ما وراء المعرفیۀ
(بمکونین فرعیین) و الآثار العلم النفسیۀ بثلاثۀ مضامین رئیسیۀ باسماء: تحسین صحۀ النفس مع 5 مکونات فرعیۀ،
تقلیل السلوکیات العنیفۀ بثلاثۀ مکونات فرعیۀ و تحسین نوعیۀ الحیاة مع 5 مکونات فرعیۀ.و النتیجۀ أن لحفظ
القرآن تاثیرات کثیرة فی الحیاة یجب أخذها بعین الاعتبار.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

اعادة النظر
الحفظ
الآیات القرآنیۀ
حفظۀ القرآن
الآثار

مراجع

قرآن کریم

اعرافی، علیرضا، کاظمیان (1397). آموزش حفظ قرآن در مهدهای کودک از منظر فقه تربیتی، مجله مطالعات فقه تربیتی،5(1) پیاپی ۱۰ :، ۲۹ -۵۲.

بحرالعلوم، محمد مهدی، پهلوان منصور.(1397). مفهوم شناسی حفظ قرآن و تاثیر آن بر سبک زندگی، سبک زندگی با محوریت سلامت، 3(1): 50-45.

پاسالاری، اعظم و ذاکری، حمیدرضا (1394). اثربخشی آموزش حفظ قرآن بر عزت نفس و پرخاشگری نوجوانان شهر شیراز، دومین کنگرهی سراسری روانشناسی کودک و نوجوان، دانشگاه شهیدبهشتی، تهران.

تاج آبادی، فرزانه.(1398). ررسی میزان دشواری حفظ دیداری آیات قرآن بر اساس مفهوم اثر طول کلمه و طول فهرست در مدل حافظه فعال: رویکرد روان شناسی زبان،مجله جستار های زبانی، 10(2)،(پیاپی ۵۰،: ۲۵۱ -۲۶۹

تقی پور گلسفیدی، مجید، میرانی، ارسطو.(1399). حفظ آرامش و مدیریت اضطراب در قصه های قرآنی، فصلنامه قرآن و طب، 5(2): 98-88.

حسین خانی، هادی. (1389). راهبردهای روان شناختی حفظ قرآن،نشریه اسلام و پژوهش های تربیتی، 2(1)، پیاپی ۳،: ۱۴۷

خادمیان، حسین (1391). تاثیر قرائت قرآن بر تنیدگی های روانی و راهبردهای مقابله ای در بین دانشجویان، مطالعات اسلام و روانشناسی،6(10)،84-63.

خسروی مراد، لیلا، فیضی، زهرا، نقی زاده، موغاری زهرا، فیض، مهدی. (1398). عیین راهبردهای ارتقاء بهره وری آموزش عمومی قرآن (روخوانی، حفظ، درک معنا و انس)، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 4(2): 7 -۳۶

ذوقی، لیلا، وطن خواه حمید رضا، جودکی، زهرا، آجیل چی، بیتا (1400). پیش بینی سلامت روانی بر اساس سازگاری اجتماعی و شادکامی در حافظان قرآن، فصلنامه بصیرت و تربیت اسلامی،17(56): 138-113.

رضایی، محمد، فرعی، نورعلی، دارابی، فردین و محمدی، جواد.(1397). تاثیر تلاوت قرآن کریم بر میزان خطر پذیری نوجوانا در مقابل رفتارهای پرخطر، فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 9(5)، پیاپی 35: 98-97.

زادشیر، فرزانه، مهناز استکی، مهناز، امامی پور. سوزان. (1388). مقایسه قضاوت اخلاقی و رشد اجتماعی دانش آموزان دبستان های غیر انتفاعی تحت تعلیم آموزش قرآن به شیوه حفظ با معانی با غیر انتفاعی عادی،فصلنامه روان شناسی کاربردی، 3(2)، پیاپی ۱۰: : ۲۵

زرافشانی، محمدکیان؛ رضایی، آذرمیدخت و زرافشانی، غزل (۱۳۹۶). مقایسه‌ی شاخص های سلامت عمومی زنان حافظ قرآن و زنان غیر حافظ شهر کرمانشاه، مجله‌ی پژوهش در دین و سلامت، (۳) ۲: ۵۲-۴۳.

سهرابی، حیدر، رضایی، علی محمد، عبادی، محسن عمادی.(1396). میزان اثر بخشی طرح سراسری حفظ قرآن کریم در ارتقای سواد قرآنی کارکنان ناجا، فصلنامه بصیرت و تربیت اسلامی، پیاپی ۳۹،: ۱۳۳ -۱۵۶

شعاعی، علی اصغر، قاسم پور، مهدی. (1399). بررسی عوامل ارتقای سطح آموزشی معلمان قرآن، دو فصلنامه علمی قرائت قرآن، 8(1)، پیاپی 15: 286-265.

شکرانی، رضا، علامه، سید محسن، انحمنی، سمیه. (1391). مطالعه تطبیقی مهارت شنود موثر از منظر قرآن و حدیث و دانش مدیریت، مدیریت اسلامی، 20(2): 146-131.

شهیدی پور و رستم نژاد (1400) ترویج فرهنگ انس با قرآن بر اساس فرمایشات مقام معظم رهبری (دامت برکاته)، دو فصلنامه مطالعات قرائت قرآن، 9(2) پیاپی 17: 146-116.

طباطبایی، سید محمد حسین. (1390). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طرح ملی حفظ قرآن کریم. (1394). شورای عالی انقلاب فرهنگی، تهران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی شماره 6028/95/دش

عارفیان، محسن و کجباف، محمدباقر (1400). بررسی تاثیر حفظ قرآنکریم بر سلامت روان، کیفیت زندگی و عاطفه مثبت و منفی. اسلام و سلامت، 6(1)، 17-7.

عارفیان، محسن؛ موسوی نسب، سیدمحمدحسین (1395). مقایسه حافظه رویدادی و معنایی در حافظان قرآن کریم و غیر حافظان. فصلنامه روان شناسی تحلیلی شناختی،7(26)،62-55.

عباسی مقدم، مصطفی، تمنایی، محمد رضا، کاشی، عصمت.(1397). مقایسه سلامت روان و مولفه های آن در حافظان قرآن و غیرحافظان سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، 2(2): پیاپی ۶،: ۱۰۵ -۱۱۲

عطادخت، اکبر، پرزوره، پرویز، بشرپور، سجاد، معاضدی، کاظم. (1394). مقایسه نقش باورهای فراشناختی در پیش بینی سلامت عمومی حافظان قرآن و افراد عادی،مجله سلامت و بهداشت، 5(4): ۳۰۰ -۳۰۹

فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409 ق) العین، قم: نشر هجرت

فراهی بخشایش، علی اکبر، رضایی اصفهانی، محمد علی. (1400). راهکارهای ا انس با قرآن کریم در اندیشه مقام معظم رهبری، دو فصلنامه مطالعات قرآن، 9(2): 86-64.

فیاض، فاطمه، نبوی، زهره السادات. (1399). پیشنهاد درمان قرآنی برای اختلال افسردگی، یک مطالعه موردی، قرآن و طب، 11، 19-12.

کریم زادگان مقدم، داوود، طالبان، داوود، وحدت، داود. (1396). ارزیابی اثربخشی آموزش الکترونیکی حفظ و روخوانی قرآن بر دانش آموزان با استفاده از نرم افزار محقق، فصلنامه فناوری آموزش، 11(4): ۳۵۹ -۳۷۰

کلینی، محمد بن یعفوب. (1370). اصول کافی، ترجمه و شرح فارسی محمد باقر کمره ای، تهران: نشر اسوه.

کیمیایی، سید علی، خادمیان، حسین، فرهادی، حسن. (1390). حفظ قرآن و تاثیرآن بر مولفه های سلامت روان، فصلنامه زن و جامعه، 2(4)، پیاپی 8: 20-1.

لکزایی، جواد، ثناگو، اکرم؛ کاوسی، علی؛ جویباری، لیلا؛ کاوسی، ابوالفضل؛ حقدوست، زینب و نصیری، حسین (1397). بررسی مقایسهای سلامت روان در بین حافظان قرآن و غیرحافظان شهر گرگان، مجله پژوهش در دین و سلامت، 4(5): 57-66.

مبشری، محمدتقی، صفری، محمو، مهدیه اسفینی فراهانی، مهدیه (1400 ب). تاثیر حفظ موضوعی قرآن بر خودت کار آمدی دانش آموزان دختر شهرستان فراهان، مسائل کاربردی در تعلیم و تربیت اسلامی، 6(4): 122-103..

مبشری، محمدتقی؛ صفری، محمود؛ اسفینیفراهانی، مهدیه (1400). تاثیر حفظ موضوعی قرآن بر خودتنظیمی دانشآموزان دختر شهرستان فراهان، مسائل کاربردی در تعلیم و تربیت اسلامی، 6(1): 137-123.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1401) بحار الانوار، بیروت، دارالحیاء التراث العربی.

محمدی ری شهری، محمد. (1394). کلید حفظ قرآن، چاپ و نشر دارالحدیث.

مداحی، حجت، محمدحسین جواهری. (1388). مقایسه سلامت عمومی حافظان قرآن و غیر حافظان،فصلنامه روان شناسی و دین، 2(1)، پیاپی ۵، : ۱۰۹

معصومی راد، رضا. (1394). سنجش نگرش، موانع و راهکارهای فراگیرشدن حفظ قرآن میان خانواده های شهدا و ایثارگران،فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، پیاپی ۲۷ : ۳۱

مفاخری، عبدالله و معتمدی، عبدالله (1390). بررسی میزان یادگیری خود تنظیمی در بین حافظان قرآن و غیرحافظان قرآن، مجله روانشناسی و دین، دوره چهارم، شماره 2، ص 99-112.

موسوی نسب، سید محمد صادق. (1390). نبیین الکوی عمومی تربیت دینی بزرگسالان در قرآن با تاکید بر وظایف مربی، اسلام و پزوهش های تربیتی، 3(2): 36-5.

میرعرب رضی، رضا؛ طالبی، مریم و بادله علیرضا (۱۳۹۹). موسیقی قرآن: راهبردی اثربخش در کاهش علائم افسردگی و افزایش خودکارامدی تحصیلی، فصلنامه فرهنگ مشاور و روان درمانی، سال ۱۱، شماره ۴۲، ص ۹۶-۷۳

نصرتی، کبری (1393). نقش حفظ قرآن درحافظه رویدادی ومعنایی دانش آموزان دخترشهر تهران، تحقیقات علوم رفتاری. ۱۲ (۲) ص: ۲۴۴-۲۵۳.

نصرتی، کبری، کرمی نوری، رضا. (1381). بررسی انواع حافظه در دانش آموزان دختر حافظ قرآن و غیر حافظ قرآن، تازه های علوم شناختی، 4(3)، پیاپی 15: 26-12.

نویدی، احد، محمدی، سریه. (1396). مقایسه سبک زندگی مادران حافظ قرآن و همتایان آن در شهر تهران، فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 2(2)، پیاپی 3: 130-113.

هاشم لو، سمیه، صبحی، افسانه. (1400). مقایسه سبک های دفاعی، سبک های اسنادی و تنظیم شناختی هیجان در زنان حافظ و غیرحافظ قرآن در شهر زنجان،نشریه مدیریت ارتقای سلامت، 10(6)، پیاپی ۵۲،: ۹۹ -۱۱۰.

Sandelowski, M & Barroso, J.(2007). Handbook for Synthesizing Qualitative research, New York, NKK: Springer.