بررسی ماهیت تربیت اخلاقی با سبک زندگی اسلامی دانش‌آموزان: تحلیل محتوای برنامه‌درسی دین و زندگی دوره دوم متوسطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 اﺳﺘﺎدﯾﺎر،ﮔﺮوه آﻣﻮزش ﻋﻠﻮم ﺗﺮﺑﯿﺘﻰ داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮕﯿﺎن، ﺗﻬﺮان، اﯾﺮان

2 دانشجوکارشناسی، گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان شهید مطهری،خوی،ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی ماهیت تربیت اخلاقی در برنامه‌درسی دین و زندگی و تبیین آن با سبک زندگی اسلامی دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه انجام شد. رویکرد پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش اجرا،کیفی از نوع تحلیل محتوای متعارف بود که در آن کتب دین و زندگی دوره متوسطه دوم در سال تحصیلی 1401-1400 با محوریت کتاب‌های پایه یازدهم و دوازدهم مورد بررسی قرار گرفتند. جهت اعتباربخشی به دقت و صحت داده‌ها از روش خودبازبینی محقق و مرور همتایان و برای پایایی داده‌ها از بررسی همزمان استفاده شد. هم‌چنین برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها از فهرست وارسی تحلیل محتوا به شیوه کدگذاری استفاده شد. یافته‌های این تحقیق 7 مقوله اصلی، 22 مقوله فرعی و153مفهوم را در‌‌‌بر‌گرفت که مقوله‌های اصلی مدنی‌سازی (کنش‌‌پذیری، نوع‌دوستی، توازن اجتماعی)، سیاست‌ورزی (هوشمندگرایی، اقتضامداری، نفوذپذیری)، معنویت‌پذیری (هستی‌شناسی، وحدت‌گرایی، معناگرایی، انسان ‌شناسی)، هنجارمداری (احکام‌‌شناسی، ارزش‌پذیری، کارکردمحوری)، منطق‌گرایی (واقع‌بینی، استدلال‌پذیری، خودارزیابی)، هدف‌گرایی (آینده‌نگری، مصلحت‌اندیشی، انتخاب‌گری)، و خودهویتی (رفتار زیستی، مدیریت عواطف، فردیت‌گرایی) در آن شناسایی گردید. نتایج نشان داد که در فرایند تربیت‌پذیری دانش‎آموزان، با شناسایی قابلیت‌های اخلاقی آنها، ضمن توجه به ابعاد نظری مفاهیم اخلاقی، از طریق رویکرد تلفیقی زمینه کاربرد عملی این مفاهیم را متناسب با فعالیت‌ها و فرصت‌های یادگیری فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the nature of moral education with Islamic lifestyle of students: content analysis of the curriculum of religion and life of the second year of high school

نویسندگان [English]

  • reza masouminejad 1
  • asma alilou 2
  • nasrin babazadeh 2
1 Assistant Professor, Faculty of Educational Sciences, Farhangian University, Tehran, Iran
2 Bachelor's student, Department of Theology, Farhangian Shahid Motahari University, Khoi, Iran.
چکیده [English]

The aim of this study was to identify the nature of moral education in the curriculum of religion and life and explain it with the Islamic lifestyle of high school students.The research approach was applied in terms of purpose and in terms of qualitative implementation method of conventional content analysis in which the books of religion and life of the second high school in the academic year 1400-1401 with the focus on eleventh and twelfth grade books were examined. To validate the accuracy of the data, the researcher's self-review method and peer review were used, and for data reliability, simultaneous review was used. Content analysis checklist by coding method was also used to collect and analyze data. The findings of this study included 7 main categories, 22 sub-categories and 98 concepts, the main categories of which were civilization (actionability, altruism, social balance), politics (intelligence, appropriateness, permeability), spirituality (ontology, Unitarianism, semantics, anthropology), norm-orientation (jurisprudence, valueability, central function), regionalism (realism, reasoning, self-assessment), goal orientation (futurism, expediency, selectivity), and Self-identity (biological behavior, emotion management, individualism) was identified in it.The results showed that in the process of educating students, by identifying their moral abilities, while paying attention to the theoretical dimensions of moral concepts, through an integrated approach, provide the practical application of these concepts in accordance with activities and learning opportunities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral education
  • curriculum
  • religion and life
  • lifestyle
  • high school

عنوان مقاله [العربیة]

دراسۀ ماهیۀ التربیۀ الأخلاقیۀ مع نمط الحیاة الإسلامی لدى التلامیذ: تحلیل محتوى برنامج درسی الدین والحیاة للصف الثانی الثانویۀ

چکیده [العربیة]

یهدف البحث الحالی إلى التعرف على ماهیۀ التربیۀ الأخلاقیۀ فی منهج الدرسی للدین والحیاة وتفسیرها مع نمط
الحیاة الإسلامی لدى تلامیذ المرحلۀ الثانی للثانویۀ. وکان منهج البحث من حیث الهدف العملی ومن حیث أسلوب
التنفیذ نوعاً نوعیا من تحلیل المحتوى التقلیدی، حیث تم فحص کتب الدین والحیاة فی المرحلۀ الثانی للثانویۀ للعام
1401 ه، مع الترکیز على کتب الصفین الحادی عشر والثانی عشر. ومن أجل التحقق من دقۀ - الدراسی 1400
وصحۀ البیانات، تم استخدام أسلوب المراجعۀ الذاتیۀ للباحث ومراجعۀ النظراء، وللحصول على موثوقیۀ البیانات تم
استخدام المراجعۀ المتزامنۀ. وأیضاً، لجمع البیانات وتحلیلها، تم استخدام قائمۀ تحلیل المحتوى فی طریقۀ الترمیز.
وتضمنت نتائج هذا البحث 7 فئات رئیسیۀ و 22 فئۀ فرعیۀ و 153 مفهوما،ً وهی الفئات الرئیسیۀ للحضارة (النشاط،
الإیثار، التوازن الاجتماعی)، السیاسۀ (الذکاء، التخصیص، النفاذیۀ)، الروحانیۀ (معرفۀ الوجود، التوحیدیۀ، الدلالیۀ و
معرفۀ الانسان)، والمعیاریۀ (معرفۀ الاحکام، والتثمین، والتوجیه الوظیفی)، والعقلانیۀ (الواقعیۀ، قبول الاستدلال،
والتقییم الذاتی)، والتوجه نحو الهدف (المستقبلیۀ، المصلحۀ، والانتقائیۀ)، والهویۀ الذاتیۀ (السلوک البیولوجی، وإدارة
العواطف، والفردیۀ). المحددة فیه. وأظهرت النتائج أنه فی عملیۀ قبول التربیۀ من جانب التلامیذ، من خلال التعرف
على قدراتهم الأخلاقیۀ، مع الاهتمام بالأبعاد النظریۀ للمفاهیم الأخلاقیۀ، من خلال منهج متکامل، تم توفیر مجال
التطبیق العملی لهذه المفاهیم بما یتوافق مع أنشطۀ التعلم وفرصه.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • التربیۀ الأخلاقیۀ
  • برنامج الدرسی
  • الدین والحیاة
  • أسلوب الحیاة
  • المرحلۀ الثانیۀ للثانویۀ

Smiley face

قرآن کریم
آذربایجانی ، مسعود؛ دیلمی ، احمد و بابایی، رضا، ( 1397 )، اخلاق اسلامی، تهران: دفتر نشر معارف(وابسته به
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها).
امینی، محمد، ( 1400 )، برنامه درسی دین و زندگی دوره متوسطه دوم؛ چالش های موجود (وارسی تجارب
.5- زیسته دبیران)، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، دوره 29 ، شماره 53 ، صص 29
73
نشریه علمی پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی
نشریات علمی دانشگاه جامع امام حسین (علیه السلام)
ترکاشوند، نسرین ؛ غفاری، خلیل ؛ فقیهی، علیرضا و ناطقی، فائزه ،(1399) ، طراحی الگوی مطلوب تربیت
عقلانی در برنامه درسی دین و زندگی ، .57- اسلام و پژوهش های تربیتی، دوره 12 ، شماره 2، صص 74
جوادی، محمدجعفر، ( 1391 )، مدرسه و تربیت اخلاقی: تربیت اخلاقی در نظام تربیت رسمی چند کشور
جهان، ترجمه طیبه امام جمعه کاشان و همکاران، تهران: مدرسه.
حیدرپور، حسن؛ صادق زاده قمصری، علیرضا؛ سجادی، سید مهدی، ( 1397 )، تحلیل تطبیقی راهنمای برنامه
درسی دین و زندگی دوره متوسطه دوم با مولفه های سبک زندگی اسلامی- ایرانی، مسائل کاربردی تعلیم و
.35- تربیت اسلامی، دوره 3، شماره 4، صص 66
دیباجی، سید محمدعلی؛ توکل نژاد، مهدی، ( 1395 )، بررسی مولفه های سبک زندگی دینی از منظر آیت الله
- جوادی آملی و امکان بازنمایی آن در رسانه های مدرن، پژوهش نامه سبک زندگی، سال 1، شماره 2، صص 32
.7
سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، ( 1390 )، سند برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی،( 1390 )، مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم وتربیت رسمی
عمومی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
سبحانی نژاد، مهدی؛ جعفری هرندی، رضا؛ نجفی، حسن، ( 1394 )، تحلیل محتوای کتاب های دین و زندگی
دوره متوسطه از لحاظ میزان توجه به مبحث سبک زندگی اسلامی مبتنی بر سوره مبارکه حجرات، اندیشه های
.79- نوین تربیتی، دوره 11 ، شماره 1، صص ، 101
شاملی، عباسعلی؛ ملکی، حسن؛ کاظمی، حمیدرضا، ( 1390 ). برنامه درسی، ابزاری برای نیل به تربیت
.77- اخلاقی، اسلام و پژوهش های تربیتی، دوره 3، شماره 2، صص 98
عابدی، فاطمه؛ منادی، مرتضی؛ خادمی، ملوک؛ کیامنش، علیرضا، ( 1397 )، تحلیل محتوای کتاب های دین و
، زندگی دوره متوسطه با تأکید برشاخص های تربیتی در برنامه درسی ملی، تعلیم و تربیت، دوره 34 ، شماره 3
.101- صص 120
فعالی، محمدتقی، ( 1397 )، مبانی سبک زندگی اسلامی، قم: موسسه فرهنگی هنری دین و معنویت آل
یاسین، چاپ دوم.
، کافی، مجید، ( 1396 )، هدفمندی و آرمان گرایی در سبک زندگی اسلامی، پژوهشنامه سبک زندگی، دوره 3
.119- شماره 5، صص 141
کلانتری، مهرداد؛ یارعلی، جواد؛ نشاط دوست، حمیدطاهر؛ عریضی، حمیدرضا، ( 1397 )، نظام موضوعات و
مفاهیم نظریه سبک زندگی اسلامی بر مبنای سیره علوی با تاکید بر نهج البلاغه، پژوهش نامه سبک زندگی، دوره
.83- 4، شماره 7، صص 110
گرجیان، محمدمهدی؛ آذریان، رضا، ( 1398 )، سلسله مباحث سبک زندگی اسلامی، فرایند ارتباطات انسانی،
تهران: انتشارات تلاوت.
74
بررسی ماهیت تربیت اخلاقی با سبک زندگی اسلامی دانش آموزان…
سال سی و دوم | شماره شصت و دوم | بهار 1403
میرشاه جعفری، سید ابراهیم؛ حشمتی فر، لیلا، ( 1397 )، تحلیل محتوای کتاب های پیام آسمانی دوره متوسطه
.83- اول بر اساس مولفه های هویت دینی. مطالعات ملی، دوره 19 ، شماره 74 ، صص 96
،( عبدلی سلطان احمدی، جواد؛ الله وردی زاده، خلیل؛ خیری، ابراهیم؛ سرخوش، مهدی، ( 1391 بررسی میزان
پاسخ گویی کتاب دین و زندگی سال دوم متوسطه به نیازهای معنوی و روانی دانش آموزان از دیدگاه دبیران دینی
.61- و قرآن، مدیریت و برنامه ریزی در نظام های آموزشی، دوره 5، شماره 1، صص 77
نوریان، محمد، ( 1399 )، راهنمای عملی تحلیل محتوای کمی و کیفی کتاب های درسی دوره ابتدایی، تهران:
نشر شورا، چاپ پنجم.
مدور، معصومه؛ فرمهینی فراهانی، محسن؛ بهشتی، سعید، ( 1399 )، مبانی تربیت اخلاقی در نظریه انسان
.30- شناسی شهید مطهری(ره)، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، دوره 28 ، شماره 48 ، صص 5
یادگاری، مطهره؛ صالحی، کیوان؛ سجادیه، نرگس سادات، ( 1398 )، ارائه نظریه داده ب نیاد برای تبیی ن
، فرایندهای جاری تربیت اخلاقی در مدارس متوسطه شهر تهران، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، دوره 4
.186- شماره 2، صص 147
، یوسف زاده رابط، حسن، ( 1399 ) اصول قرآنی سبک زندگی اسلامی، معرفت فرهنگی اجتماعی، دوره 11
.86- شماره 4، صص 69
An, C.J.(2020). Participation, Not Paternalism: Moral Education, Normative Competence and the Child's Entry into the Moral Community. Educational Philosophy and Theory, 52(2), 192-205.
Alsubaie, M. A.(2016). Curriculum Development: Teacher Involvement in Curriculum Development. Journal of Education and Practice, 7(9), 106-107.
Ashby-King, D. T. , & Boyd, K. D.(2020). Integrative Ethical Education: An Exploratory Investigation into a Relationally Based Approach to Ethics Education. Journal of Communication Pedagogy, 3, 65-81.
Benner, D., & Nikolova, R. (2016). Ethisch-moralische Kompetenz als Teil offentlicher Bildung Ethicalmoral competence as part of public education. Ferdinand Schoningh.
Bleazby, J.(2020). Fostering Moral Understanding, Moral Inquiry & Moral Habits through Philosophy in Schools: A Deweyian Analysis of Australia's Ethical Understanding Curriculum. Journal of Curriculum Studies, 52(1), 84-100.
Bourke, M. , Kinsella, W. , & Prendeville, P.(2019). The Implementation of an Ethical Education Curriculum in Secondary Schools in Ireland. Education Sciences, 10(1), 1-18.
Carr, D. (2014). Metaphysics and methods in moral enquiry and education: Some old philosophical wine for new theoretical bottles. Journal of Moral Education, 43(4), 500‐515.
Chinnery, A.(2019). Toward a Bold Agenda for Moral Education. Philosophical Inquiry in Education, 26(2), 117-123.
Chowdhury, M.(2016). Emphasizing Morals, Values, Ethics, And Character Education In Science Education And Science Teaching. The Malaysian Online Journal of Educational Science, 4(2), 1-16.
Curko, B., Feiner, F., Gerjolj, S., Juhant, J., KreB, K., Mazzoni, V., Mortari, L., Pokorny, S., Schlenk, E., &Strahovnik, V.(2015). Ethics and Values Education. A Manual for Teachers and Educators; Ethika: San Clemente, CA,USA.
75
نشریه علمی پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی
نشریات علمی دانشگاه جامع امام حسین (علیه السلام)
Davidson, M. , Lickona, T. , & Khmelkov, V.(2014). Smart and good schools: A new paradigm for high school character education. In Handbook of Moral and Character Education; Nucci, L., Narvaez, D., Krettenauer, T., Eds.; Routledge: New York, NY, USA.
Gill, S. E. , & Thomson, G. E.(2019). Ethical Education: Towards an Ecology of Human Development. Cambridge Education Research. Cambridge University Press.
Habte, A. , BishawA. , & Lechissa, M.(2021). Beyond Policy Narratives: Exploring the Role of Pedagogical Beliefs in Classroom Practices of Secondary School Civics and Ethical Education Teachers. Smart Learning Environments, 8(26), 1-26.
Han, H. (2014). Analysing theoretical frameworks of moral education through Lakatos’s philosophy of science. Journal of Moral Education, 43(1), 32‐53.
Karimi, P. , Zarani , F. , & Mazaheri Nejad Fard, G.(2021). A Qualitative Study on theConcept of Healthy Lifestyle and Factors Affecting the Dormitory Students' Lifestyle of Shahid Beheshti University. International Journal of Applied Behavioral Sciences, 8(3), 63-73.
Krek, J. , Hodnik, T. , & Vogrinc, J.(2019). The Primary School Moral Education Plan in Slovenia Ten Years after Its Introduction. European Journal of Educational Research, 8(4), 1229-1243.
Lapsley, D., & Hardy, S.A.(2017). Identity formation and moral development in emerging adulthood. In Emerging Adulthood Series. Flourishing in Emerging Adulthood: Positive Development during the Third Decade of Life; Padilla-Walker, L.M., Nelson, L.J., Eds.; Oxford University Press: New York, NY, USA.
Makaran, D. M.(2015). Factors Influencing Curriculum Development Process in Secondary School Education in Mogadishu, Somalia. A Research Project Submitted to the Department of Educational Administration and Planning in Partial Fulfillment of the Requirements for the Award of the Degree of Master of Education in Curriculum Studies. University of Nairobi.
Mazaheri, H.(2015). Islamic lifestyle from the Viewpoint of the Documents of Fundamental Revolution in Education of Iran. Journal of Applied Environmental and Biological Sciences, 5(12), 558-568.
Mc Mackin, C., & Dooley, L.(2018). Senior Cycle Ethical Education Curriculum.
Specification, Draft 2018; Educate Together: Dublin, Ireland.
Mouraz, A. ,& Leite, C.(2013). Putting Knowledge in Context: Curriculum Contextualization
in History Classes. Teaching & Learning Journal, 6(3), 1-11.
Nakazawa, Y. M.(2018). Iris Murdoch's Critique of Three Dualisms in Moral Education. Journal of Philosophy of Education, 52(3), 397-411.
Paalanen, M. (2014). Curricular Power Who influences the curriculum development in Tanzania? University of Tampere. School of Education.Master’s Thesis.
Papakitsos, E. C.(2016). The Application of Systems Methodology to Curriculum Development in Higher Education. Higher Education Research, 1(1), 1-9.
Papakitsos, E. C. ,Makrygiannis, P. S. , & Tseles, D. I.(2015). Modelling the application of blended-learning in career guidance projects of the Hellenic Secondary Education. International Scientific Conference ERA–10: The SynEnergy Forum. Aigaleo, Greece.
Piraeus University of Applied Sciences.
Philosophy of Education, 52(3), 397-411.
Scott, W. (2019). Financial accounting theory. Tehran: Termeh.
Shamshiri, M. R.(2017). The Impact of Moral Education on Religious Life. Journal of History Culture and Art Research, 6 (1), 763-776.
76
بررسی ماهیت تربیت اخلاقی با سبک زندگی اسلامی دانش آموزان…
سال سی و دوم | شماره شصت و دوم | بهار 1403
Susilowati, N. , Kusmuriyanto, A. , & Kris, B.(2021). Encouraging Student Ethical Behavior through Ethical Climate in Higher Education. Journal of Education and Learning, 15(2), 213-222.
von Bromssen, K. , Ivkovits, H. , & Nixon, G.(2020). Religious Literacy in the Curriculum in Compulsory Education in Austria, Scotland and Sweden -- A Three-Country Policy Comparison. Journal of Beliefs & Values, 41(2), 132-149.
Wagner, B. P. (2019). The Principal’s Perception of Character Education Implementation in California Middle Schools Based on the Eleven Principles of Character Education. University of La Verne: La Verne, CA, USA.
Xhomara, N.(2018).Religion, Ethics and Moral Education Curriculum Approaches in European Countries. Luarasi University.