واکاوی مبانی انسان شناختی و اهداف تربیتی طرح قصص در قرآن کریم

بهشتی, سعید; دیلمی, مریم

واکاوی مبانی انسان شناختی و اهداف تربیتی طرح قصص در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد، گروه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی ، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران ، ایران.

² دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش-گرایش تعلیم وتربیت اسلامی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران، ایران.

چکیده

قصه به منزله بافت هنری و تاثیرگذار و به دلیل انکشاف از واقعیت و خیال انگیز بودن، ماندگاری آن در ناخودآگاه انسان بیشتر است. در قصه های قرآنی نیز به دلیل طرح آسان و غیر مستقیم، یادگیری از آن به طور ناخودآگاه اتفاق می افتد و نتایج تربیتی آن برای خواننده و شنونده قابل درک است. لذا این پژوهش به هدف واکاوی و تحلیل مبانی انسان شناختی و استخراج اهداف تربیتی قرآن کریم در طرح قصص، بررسی می گردد. نوع تحقیق بنیادی_کاربردی، روش آن تحلیلی و روش تحلیل داده ها تحلیل محتوای کیفی از نوع قیاسی، مبتنی بر مطالعه اسنادی است. نتیجه یافته های این تحقیق در بخش مبانی فلسفی انسان شناختی در قصص قرآن شامل مبانی ذیل بوده است ؛ 1.تجرد روح،2.اصالت روح، 3.فطرت مندی، 4.عقل مندی و5.مختار بودن. نتیجه یافته ها در بخش تربیتی نشان می دهد اهداف قرآن در طرح قصص نیز، به لحاظ دامنه به اهداف بینشی، گرایشی و رفتاری قابل تقسیم اند. اهداف «بینشی»، شامل:1.تعقل در کتاب خداوند 2.نجات از غفلت و گمراهی 3.آگاهی بخشی به یگانگی خداوند، «گرایشی»، شامل: 1.ایمان به ملاقات پروردگار 2.امیدواری به رحمت الهی 3.تسلیم امر خداوند بودن 4.توکل بر خداوند و «رفتاری»، شامل: 1.عبادت خداوند 2.شکرگزاری از خداوند 3.رعایت نظم 4.برقراری عدالت اجتماعی است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22516972.1404.33.67.5.7

موضوعات

پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی

عنوان مقاله [English]

Analyzing the anthropological foundations and educational goals of plotting stories in the Holy Qur'an

نویسندگان [English]

Saeid Beheshti ¹
maryam Deilami ²

¹ Professor, Department of Islamic Education Philosophy, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.

² M.A. Graduate, History and Philosophy of Education - Islamic Education Branch, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

A story is an artistic and effective texture, and due to its development from reality and imagination, its durability is more in the human unconscious. In Quranic stories, due to the easy and indirect plot, learning from it happens unconsciously, and its educational results are understandable for the reader and listener. Therefore, this research is investigated with the aim of analyzing and analyzing the anthropological foundations and extracting the educational goals of the Holy Quran in the design of stories. The type of basic-applied research, its method is analytical, and the method of data analysis is qualitative content analysis of the comparative type, based on documentary study. The results of the findings of this research in the anthropological philosophical foundations of the Qur'anic stories included the following foundations; 1. The celibacy of the soul, 2. The originality of the soul, 3. Being natural, 4. Being rational, and 5. Being independent.The results of the findings in the educational section show that the goals of the Qur'an in the design of stories can also be divided into insight, tendency and behavioral goals in terms of scope. The goals of "vision" include: 1. Reasoning in God's Book 2. Deliverance from neglect and error 3. Partial awareness of God's oneness, "Tendency", including: 1. Faith in meeting God 2. Hope for God's mercy 3. Surrender Being God 4. Relying on God and "behavior", including: 1. Worshiping God 2. Thanking God 3. Observing order 4. Establishing social justice.

کلیدواژه‌ها [English]

the basics
anthropological foundations
educational symbols
Qur'anic stories

مراجع

قرآن کریم

الهی قمشه ای، مهدی. (1380). ترجمه قرآن الکریم. قم: فاطمه الزهراء.

آقائی، زینب و شرفی، محمدرضا. (1399). تربیت عقلانی با تأکید بر مبانی انسان شناختی و معرفت شناختی علامه طباطبایی(ره). فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. شماره46: 102-77.

بلاغی، صدرالدین. (1381). قصص قرآن. تهران: امیرکبیر.

بهشتی، سعید. (1399). تأملات فلسفی در تعلیم و تربیت. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.

ـــــــــــــ . (1381). آیین خردپروری(پژوهشی درنظام تربیت عقلانی برمبنای سخنان امام علی (ع). تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.

بیات، مریم. (1391). مبانی و اهداف و اصول و روش‌های تربیتی قصص قرآن. به راهنمایی: حسنعلی بختیار نصرآبادی. دانشگاه اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد. رشته علوم انسانی.

پروینی، خلیل. (1378). تحلیل عناصرادبی و هنری داستان‌های قرآن کریم. به راهنمایی: سید ابراهیم دیباجی. دانشگاه تربیت مدرس. پایان نامه دکتری. رشته زبان و ادبیات عربی.

ترودی لاجیمی، عابدین و یدالله پور، محمدهادی و کهساری، رضا. (1397). روح انسانی از دیدگاه قرآن. فصلنامه مطالعات قرآنی. شماره36 : 149-123.

توکل، نرگس و طیبی، زینب. (1397). اصول و روش‌های تربیتی انبیاء در قصص قرآن از منظر تفسیر المیزان و فی ظلال القرآن. مجله مطالعات تربیتی و اجتماعی قرآن و عترت. شماره 2: 76-51.

خامه گر، محمد. (1387). جایگاه عقل در قرآن کریم ازمنظر شهید مطهری.فصلنامه مکاتبه و اندیشه. شماره 31: 32-18.

خمینی، روح الله. (1378). صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی(ره) (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی ونامه‌ها). تهران: مؤسسه تنظیم ونشرآثارامام خمینی(ره).

دیرباز، عسکر و گنج خانی، آسیه. (1401). بررسی مبانی انسان شناختی علوم انسانی اسلامی از دیدگاه علامه مصباح یزدی. فصلنامه تمدن پژوهی. شماره 1: 52-37.

دهخدا، علی اکبر. (1373). لغت نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش، وزارت آموزش و پرورش، شورای عالی انقلاب فرهنگی ( 1390 ). مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی جمهوری اسلامی ایران.

رستمی، فروزان. (1399). بررسی شیوه‌های به کارگیری تک‏ گویی درونی در داستان‏‌های قرآن. به راهنمایی: ملوک خادمی. دانشگاه الزهرا(س). پایان نامه کارشناسی ارشد. رشته علوم قرآنی.

سبحانی، جعفر و جمعی از محققین.(1390). دانشنامه کلام اسلامی (آ - ا). قم: انتشارات مؤسسه امام صادق علیه السلام.

شه گلی، احمد. (1400). تمثیل‌های رابطۀ نفس با بدن در فلسفه و دین: تحلیل و تطبیق. نشریه الهیات تطبیقی. شماره26: 56-46.

شریعتی، سید صدرالدین و حسن زاده، روح الله وبهشتی، سعید و سلحشوری،احمد. (1402). مبانی انسان شناختی علّامه حسن زاده آملی و اصول تربیت اجتماعی منتج از آن. فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. شماره 58: 309-274. Dor: 20.1001.1.22516972.1402.31.58.1.1

طباطبایى، محمدحسین. (1388). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

عزیزی ابرقوئی، محسن.(1399). استخراج مبانی انسان شناختی قرآنی وبررسی نقش این مبانی در روانشناسی اسلامی. مقاله کنفرانسی همایش قرآن و روانشناسی.

غفاریان، جمیله. (1389). مبانی واصول تربیتی قصص قرآنی. به راهنمایی: عزت خادمی اشکذری. دانشگاه الزهرا (س). پایان نامه کارشناسی ارشد. رشته تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش.

فتحعلی، محمود و همکاران(زیر نظر آیت‌اله مصباح یزدی(ره)). (1400). فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: انتشارات مدرسه.

فرجیان شوشتری، مریم. (1398). تحلیل و بررسی قصه‌های قرآنی از دیدگاه تفاسیر وروایات شیعه با تاکید بر بازخوردهای اجتماعی ـ تربیتی. به راهنمایی: محمدحسین لطفی. دانشگاه پیام نور اهواز. پایان نامه کارشناسی ارشد.رشته علوم و قرآن وحدیث.

قرائتی، محسن. (1388). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن.

کیائی، طاهره. (1399). تدوین‌الگوی ‌راهنمایی ‌رشدی ‌بر‌اساس‌تمثیل‌و ‌قصص‌قرآن. به راهنمایی: آتوسا کلانتر هرمزی. دانشگاه علامه طباطبایی. پایان نامه کارشناسی ارشد. رشته مشاوره مدرسه.

مصباح‌یزدی، محمدتقی.(1394). فطرت از نگاه قرآن 1. بیانات حضرت استاد آیه الله مصباح یزدی در باب فطرت. وبسایت: https://mesbahyazdi.ir

ـــــــــــــــــــــــ. (1393). معارف قرآن1-3؛خداشناسی،کیهان شناسی،انسان شناسی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى‌(ره).

ـــــــــــــــــــــــ (1391). چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی. مترجم: حسین‌علی عربی، تدوین: محمدمهدی نادری قمی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

ـــــــــــــــــــــــ (1391). آموزش فلسفه. جلد2. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

مصباح یزدی، محمدتقی و متقی فر، غلامرضا. (1379). پیش نیازهای مدیریت اسلامی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

مکارم شیرازی، ناصر. (1371). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیه.

مهری، محمد جواد. (1391). احسن القصص. تهران: انتشارات آیین دانش.

میرباقری، محسن. (1394). قصه در قرآن کریم. نشریه رشد آموزش قرآن . شماره 49: 9-4.

واعظی، احمد. (1377). انسان از دیدگاه اسلام. تهران: همکاری حوزه و دانشگاه. انتشارات سمت.

یاری قلی، بهبود و خانی خسروشاهی، مهدیه. (1399). بررسی اثربخشی آموزش قصه‌های قرآنی بر رشد اخلاقی دانش آموزان. فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. شماره 48: 170-148.

Dor: 20.1001.1.22516972.1399.28.48.7.6